چه شد که سوید در یک قدمی ساخت بمب اتمی، از سلاح هسته ای دست کشید؟

تینا مزدکی_ چیزی از جنگ جهانی دوم نگذشته بود که سوید، طرح بلندپروازانه خود را برای ساخت بمب اتمی آغاز کرد. این کشور که از سال 1814 به بعد درگیر هیچگونه جنگی نبود تا 20 سال پس از جنگ، طرحی را برای تجهیز ارتش خود به غول همه سلاح ها یعنی بمب اتمی، دنبال می کرد. دولت سوید سرانجام در سال 1968 پس از یک بحث عمومی طولانی این برنامه را تعطیل کرد.

به گزارش لاکو، برنامه هسته ای سوید به قدری گسترده بود که سیاستمداران مخالف برنامه هسته ای را به قدر کافی ناراحت می کرد؛ البته تا زمانی که روزنامه نگاری به نام «کریستر لارسون» در سال 1985حقیقتی را کشف کرد و مردم را با پشت پرده تاریخ انرژی هسته ای روبه رو کرد. این اتفاق باعث شد که مردم تصور کنند سوید هنوز هم برای ساخت سلاح هسته ای در تلاش است.

چرا می خواست سلاح هسته ای بسازد؟ چرا آن را متوقف کرد؟

ساختمان موسسه تحقیقات دفاع ملی سوید (FOA)، یک ساختمان مدرسه در حومه استکهلم است که بیشتر شبیه به یک موسسه تحقیقاتی مخفی است! بی دلیل هم نیست، این ساختمان در واقع یکی از معدود بقایای فیزیکی باقی مانده از برنامه تسلیحات هسته ای سوید است. دو هفته پس از انتشار گزارش ها و تصاویر مبنی بر ویرانی هیروشیما و ناکازاکی، فرمانده عالی نظامی این کشور به شدت مستقل، از FOA تازه تاسیس خواست تا گزارشی مخفیانه درباره امکان ساخت بمب اتمی توسط سوید تهیه کند.

اگرچه سوید آن زمان کشوری بی طرف بود، اما رهبرانش معتقد بودند که یک بی طرف مسلح بهتر از یک بی طرف بی سلاح است، در واقع آن ها بر این باور بودند که بهای بی طرفی، یک ارتش قوی است و همچنین در آینده بمب های اتمی تاکتیکی برای استفاده در میدان نبرد استفاده خواهند شد. البته موقعیت سوید در این تصمیمشان بی تاثیر نبود، چرا که خط ساحلی طولانی و جمعیت کم کشور سوید، این کشور را برای حریفی مانند اتحاد جماهیر شوروی به « طعمه ای آسان» تبدیل می کرد.

این کشور اسکاندیناوی، ذخایر اورانیوم خاص خود را داشت که البته ذخایر بی کیفیتی بود؛ اما به لطف سیاست بی طرفی خود در طول جنگ جهانی دوم، آسیبی به آن وارد نشده بود و ملتی مرفه با زیرساخت های سالم داشت. طرح ساخت بمب اتمی آنقدرها هم که امروز به نظر می رسد، آن زمان دور از ذهن نبود.

همه چیز برای تولید سلاح!

سال 1948 که 3 سال از بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی می گذشت، قرار بر این شد که FOA بمب اتمی مبتنی بر پلوتونیوم را بدون نیاز به کمک خارجی تولید کند. برنامه سویدی ها این بود که پلوتونیوم را از طریق شکاف اورانیوم اهی سویدی در رآکتورهای آب سنگین داخلی تولید کنند. دانشمندان سویدی که هنوز تحت پوشش محرمانه فعالیت می کردند، به دلیل عدم عرضه اورانیوم با غنی سازی بالا و عدم به اشتراک گذاری اطلاعات با ایالات متحده، مجبور بودند به آرامی و با هزینه گزاف، کار را از صفر شروع کنند. آن ها همچنین تصمیم گرفتند که برنامه سلاح هسته ای را به برنامه غیرنظامی به عنوان موضوعی ضروری گره بزنند و ماهیت واقعی آن را پنهان کنند.

توماس جانتر، نویسنده کتاب «کلید مهار هسته ای: برنامه های سوید برای دستیابی به سلاح های هسته ای در طول جنگ سرد» می گوید: «ما همه چیز را برای تولید پلوتونیوم با درجه تسلیحاتی در اختیار داشتیم. این طرح شامل ساخت دو راکتور بود. یکی رآکتور آب سنگین Ågestaدر جنوب استکهلم، و دیگری، Marviken، در خارج از شهر نورکوپین. هدف برنامه هم ساخت 100 سلاح هسته ای تاکتیکی بود. در واقع دانشمندان می دانستند چطور باید عمل کنند حتی همه چیز داشتند، البته به جز تاسیسات بازفرآوری و سیستم حمل سلاح».

هیچ بحث عمومی در مورد این طرح ها وجود نداشت، به این دلیل که وجود آن ها را فقط حلقه کوچکی از سیاستمداران، افسران عالی رتبه نظامی و دانشمندان و احتمالاً جاسوسان شوروی می دانستند. این مخفی کاری در سال 1954 پایان یافت، زمانی که فرمانده کل سوید، نیلز سویدلوند، وجود این برنامه را فاش کرد و توضیح داد که این سلاح ها برای شکست دادن تهاجم شوروی موردنیاز است. با این حال، بدیهی بود که سرعت آهسته برنامه تسلیحاتی در نهایت به شکست آن منجر خواهد شد.

در آوریل 1957، آژانس اطلاعات مرکزی ایالات متحده (سیا) اعلام کرد که وضعیت رآکتورهای سوید به اندازه ای توسعه یافته است که می تواند در 5 سال آینده مقداری سلاح هسته ای تولید کند و جالب تر اینکه در ارزیابی های بعدی، خیلی سریع جدول زمانی را به 4 سال کاهش داد. در آن زمان نخست وزیر سوید «تاگه الاندر» بود که از فیزیک سر در می آورد و مرتباً با فیزیکدانان برجسته جهان از جمله نیلز بور، دانشمند برجسته دانمارکی و برنده جایزه نوبل در مورد بمب اتمی صحبت می کرد. بور که کمک های اولیه درخشانی به فیزیک هسته ای کرد، در جنگ جهانی دوم از دانمارک تحت اشغال آلمان به صورت قاچاقی خارج شد تا به پروژه منهتن برای ساخت اولین بمب اتمی بپیوندد.

نخست وزیر سوید، تصمیم نهایی را تا زمانی که نتیجه مذاکرات کنترل تسلیحات بین ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی مشخص شد به تعویق انداخت. موضع و یا به نوعی حرکت سیاسی زیرکانه او به منتقدان طرح تسلیحات هسته ای اجازه داد تا در کانون توجه قرار گیرند، که بسیاری از آنها زن بودند. به گونه ای که یونتر می گوید : «فدراسیون زنان سوسیال دموکرات (Sveriges Socialdemokratiska Kvinnoförbund، SSKF)، به رهبری «اینگا تورسون» قوی ترین صدا علیه دستیابی به سلاح هسته ای شد».

زنان سوسیال دموکرات خیلی زود با این استدلال که سوید نباید به سلاح های هسته ای دست یابد، به روی کار آمدند و البته هر یک دلایل خود را داشتند. این تسلیحات به جای اینکه نقش حفاظتی داشته باشند، ممکن بود سوید را به یک هدف تبدیل کنند و با این حساب به جای افزایش امنیت، موجب کاهش آن می شود. آن ها همچنین استدلال کردند که با توجه به پیامدهای طولانی مدت زیست محیطی، استفاده از سلاح های هسته ای کاملا غیراخلاقی خواهد بود. بنابراین، کشور صلح طلبی مانند سوید هرگز نمی تواند در نوع رنج ناشی از سلاح های هسته ای نقش داشته باشد.

مشارکت زنان در این بحث اغلب مورد استقبال قرار نمی گرفت. در واقع نظر آن ها را به عنوان زنانی عاطفی که نباید در مورد چیزهایی که نمی فهمند صحبت کنند، غیر قابل قبول القا می کردند؛ با این حال طولی نکشید که گروه های دیگری مانند گروه اقدام علیه سلاح های هسته ای سوید (Aktionsgruppen Mot Svensk Atombomb، AMSA) به زنان SSKF پیوستند و افکار عمومی آرام آرام به نفع آنها تغییر کرد.

نگرش منفی ایالات متحده به برنامه های هسته ای سوید نیز با توجه به همکاری های دفاعی فزاینده بین دو کشور در زمینه های دیگر، از جمله تنظیم فرودگاه های سوید برای میزبانی از بمب افکن های آمریکایی، مهم بود. از طرفی این باور در میان نخبگان سویدی وجود داشت که سوید نیازی به توسعه سلاح های هسته ای خود ندارد، زیرا این کشور اگرچه واقعا عضو ناتو نیست، زیر چتر هسته ای ایالات متحده قرار دارد.

نیروهای مسلح سوید و برنامه انرژی هسته ای غیرنظامی برای مواردی مانند سیستم های موشکی، طراحی راکتورهای هسته ای غیرنظامی جدید، داده ها و حتی سوخت هسته ای به فناوری آمریکایی تکیه داشتند که باعث شد سوید بیشتر به دنبال سلاح های هسته ای خود باشد. حتی در مقطعی سوید خرید تسلیحات هسته ای آمریکایی را بررسی کرد.

باید بدانید که در تمام این مدت هیچ نوع توافق رسمی وجود نداشت، زیرا امضای چنین توافقی برای هر یک از طرفین بسیار دشوار بوده است. در واقع اسناد سیاستی آمریکا بود که نشان می داد در شرایط تجاوز شوروی، ایالات متحده آماده کمک به سوید به عنوان بخشی از پاسخ ناتو یا سازمان ملل است؛ هرچند شواهد دقیق تری مبنی بر چنین توافقی پیدا نشد.

در طول دهه 1960، سوید به رهبری سیاستمدار و دیپلمات «آلوا میردال» به شدت درگیر تلاش های بین المللی برای جلوگیری از گسترش سلاح های هسته ای شد، که کارزار علیه سلاح های هسته ای سوید را تقویت کرد. حتی حامیان طرح اولیه اکنون فقط خواهان ادامه تحقیقات بودند، نه تولید. این تغییر در افکار عمومی منعکس شد. در سال 1957، 40 درصد از مردم از دستیابی به تسلیحات هسته ای حمایت می کردند و در مقابل، 36 درصد مخالف و 24 درصد ممتنع بودند. 8 سال بعد، فقط 17 درصد موافق، 69 درصد مخالف و 14 درصد ممتنع بودند.

داشتن تسلیحات هسته ای به این راحتی نیست!

تعجبی نداشت که در سال 1966، سوید برنامه ریزی برای تولید سلاح های هسته ای را متوقف کرد و کمی بعد، معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) را در سال 1968 امضا کرد و پارلمان به پایان کامل این برنامه و حتی تحقیقات محدود مربوط به آن رای داد. این تجربه سوید می تواند درس تاریخی خوبی برای آیندگان باشد، چراکه تولید تسلیحات هسته ای کار آسانی نیست، حتی برای کشوری از قبل زیرساخت هسته ای داخلی داشته باشد باز هم تولید این تسلیحات بسیار پیچیده خواهد بود.

برخی ممکن است ایراد بگیرند که کشور خواهان تسلیحات هسته ای درنهایت مجبور می شود با دیگر کشورهایی که از نظر فناوری پیشرفته ترند، همکاری کند و این، وابستگی به دنبال خواهد داشت. اما بحث عمومی تری هم وجود دارد: شهروندان باید بتوانند واقعاً بفهمند که اگر کشورشان به سلاح هسته ای دست یابد، چه اتفاقی خواهد افتاد.

سال 2012، سوید آخرین ذخایر پلوتونیوم تولیدشده برای برنامه تسلیحات هسته ای خود را به ایالات متحده منتقل کرد. اگرچه داشتن و نداشتن سلاح هسته ای چیزی محرمانه است، اما در دهه 1960 گزینه دیگری با هدف ذخیره برای آن ها وجود داشت که آن هم به تدریج حذف شد ،بنابراین اکنون برای سوید هیچ ماده و حتی اراده سیاسی باقی نمانده تا در جهت تولید سلاح های هسته ای حرکت کند.

منبع: bbc

277323