خلاصه کتاب افزایش مهارت های شغلی: سیستم تهویه مطبوع خودرو ( نویسنده ولی اله رفیعی )

اگر دنبال یک راهنمای جامع و کاربردی برای شناخت، عیب یابی و تعمیر سیستم تهویه مطبوع خودرو هستید، این خلاصه از کتاب «افزایش مهارت های شغلی: سیستم تهویه مطبوع خودرو» نوشته ولی اله رفیعی، کلید فهم این دنیای پیچیده است. اینجا قرار نیست فقط از این و آن حرف بزنیم، بلکه می خواهیم با هم قدم به قدم، از مفاهیم پایه تا ریزه کاری های عیب یابی و مدارات الکتریکی، شیرجه بزنیم در دل سیستم تهویه مطبوع خودرو.

احتمالاً برای شما هم پیش آمده که وسط یک روز گرم تابستانی، کولر ماشینتان از کار افتاده یا بخاری آن در دل زمستان جواب نداده است. اینجاست که اهمیت یک سیستم تهویه مطبوع سالم و کارآمد خودش را نشان می دهد. در خودروهای امروزی، این سیستم دیگر صرفاً یک آپشن لوکس نیست؛ یک جزء حیاتی برای راحتی، سلامت و حتی ایمنی سرنشینان محسوب می شود. از کنترل دما و رطوبت داخل کابین گرفته تا جلوگیری از بخار گرفتگی شیشه ها، همه و همه وظایف مهمی هستند که بر عهده این مجموعه پیچیده قرار دارند. کتاب ارزشمند ولی اله رفیعی، «افزایش مهارت های شغلی: سیستم تهویه مطبوع خودرو»، یک منبع بی نظیر برای هر کسی است که می خواهد در این زمینه حرفه ای شود یا حداقل اطلاعات کاربردی خوبی داشته باشد. از دانشجویان مکانیک و تکنسین های فنی خودرو گرفته تا علاقه مندان به دنیای ماشین و کسانی که دلشان می خواهد خودشان سر از کار خودرویشان در بیاورند، همه می توانند از این گنجینه اطلاعات بهره مند شوند. ما در این مقاله، چکیده ای از مهم ترین سرفصل ها و نکات کلیدی این کتاب را برایتان آورده ایم تا در کوتاه ترین زمان ممکن، به جامع ترین اطلاعات دست پیدا کنید. آماده اید که همه چیز را درباره این سیستم حیاتی یاد بگیرید؟ پس برویم سر اصل مطلب!

مفاهیم پایه: درک سیستم تهویه مطبوع خودرو

اول از همه بیایید یک دور با مفاهیم پایه و اساسی سیستم تهویه مطبوع خودرو آشنا شویم، چون بدون درک این اصول، نمی توانیم سراغ جزئیات و عیب یابی برویم. این قسمت، در واقع خلاصه ای از فصل اول کتاب ولی اله رفیعی است که مثل یک نقشه راه به ما کمک می کند تا کل سیستم را بهتر درک کنیم.

سیر تکامل سیستم های تهویه در خودرو

یادش بخیر، تا همین چند سال پیش، تهویه مطبوع خودرو یعنی یک بخاری ساده که با گرمای موتور کار می کرد و نهایتاً یک پنکه کوچک برای روزهای گرم تابستان! اما خودروهای امروزی، داستانشان کاملاً فرق می کند. از آن روزگاران تا به امروز، سیستم تهویه مطبوع خودرو یک مسیر طولانی و پرپیچ وخم را طی کرده تا به شکل پیشرفته امروزی خودش برسد. در ابتدا، هدف اصلی فقط گرم کردن کابین در فصل سرما بود که آن هم با استفاده از گرمای آب رادیاتور موتور انجام می شد. به مرور زمان و با پیشرفت تکنولوژی، نیاز به خنک سازی هم احساس شد و کم کم سیستم های سرمایشی یا همان کولر خودرو، پایش به ماشین ها باز شد. اما این پایان داستان نبود! با گذر زمان، سیستم های تهویه پیشرفته تر شدند و حالا دیگر فقط به سرمایش و گرمایش محدود نمی شوند. کنترل رطوبت، فیلتراسیون هوا برای جلوگیری از ورود ذرات آلاینده و حتی سیستم های پیشرفته یخ زدایی و مه زدایی برای شیشه ها، همه و همه جزئی از یک سیستم یکپارچه و هوشمند به حساب می آیند. این یعنی خودروی شما در هر شرایط آب و هوایی، می تواند یک فضای کاملاً مطبوع و راحت را برایتان فراهم کند.

وظایف اصلی و چندگانه سیستم تهویه مطبوع

فکر می کنید سیستم تهویه مطبوع خودرو فقط وظیفه خنک کردن یا گرم کردن هوا را دارد؟ نه بابا، این فقط نوک کوه یخ است! این سیستم یک جور آچار فرانسه تمام عیار است که چند وظیفه حیاتی را به دوش می کشد:

• گرمایش و سرمایش: خب، این که واضح است. وظیفه اصلی فراهم کردن دمای مناسب در کابین، چه در سرمای زمستان و چه در گرمای تابستان.
• کنترل سیرکولاسیون هوا: سیستم تهویه مطبوع فقط هوا را گرم یا سرد نمی کند، بلکه جریان هوا را هم مدیریت می کند. یعنی می تواند هوای تازه از بیرون به داخل بیاورد، یا هوای داخل کابین را به گردش درآورد تا سریع تر به دمای دلخواه برسید.
• کنترل رطوبت (رطوبت گیری): این بخش خیلی مهم است، به خصوص در مناطق مرطوب یا روزهای بارانی. سیستم تهویه، رطوبت اضافی هوا را می گیرد و مانع از بخار گرفتن شیشه ها می شود. حتماً تجربه کرده اید که وقتی کولر را روشن می کنید، بخار شیشه ها از بین می رود. این همان کارکرد رطوبت گیری است.
• فیلتراسیون هوا: با وجود فیلتر کابین، سیستم تهویه می تواند ذرات گردوغبار، گرده گیاهان و حتی برخی آلاینده ها را از هوای ورودی به کابین بگیرد و هوای تمیزتری را به ریه های شما برساند. این برای کسانی که آلرژی دارند، یک موهبت است.
• یخ زدایی و مه زدایی: حتماً دیده اید که در هوای سرد یا مرطوب، شیشه های ماشین بخار می گیرند و دید راننده را مختل می کنند. سیستم تهویه با هدایت جریان هوای خشک (و در صورت نیاز گرم) به سمت شیشه ها، خیلی سریع این مشکل را برطرف می کند و ایمنی رانندگی را بالا می برد.

اساس علمی عملکرد: انتقال حرارت و نه تولید سرما

شاید عجیب به نظر برسد، اما سیستم تهویه مطبوع خودرو چیزی به اسم سرما تولید نمی کند! این یک تصور غلط رایج است که خیلی ها دارند. در واقع، تمام کاری که این سیستم انجام می دهد، انتقال حرارت یا همان گرما از یک نقطه به نقطه دیگر است. بگذارید ساده تر توضیح بدهم: وقتی می گوییم کولر ماشین خنک می کند، منظورمان این است که گرمای هوای داخل کابین را جذب کرده و آن را به بیرون از خودرو منتقل می کند. این فرآیند بر اساس قوانین ترمودینامیک و تغییر فاز ماده (مبرد) صورت می گیرد.

انتقال حرارت همیشه از یک جسم با دمای بیشتر به جسم با دمای کمتر (از جسم گرم تر به جسم سردتر) انجام می شود و هرگز برعکس این اتفاق نمی افتد. پس، سیستم تهویه مطبوع سرما نمی سازد، فقط گرما را جابجا می کند!

یعنی مبرد (گاز کولر) در اواپراتور (بخش داخلی) گرمای هوای کابین را جذب می کند و خودش خنک می شود. بعد از طریق کمپرسور و کندانسور (بخش خارجی)، این گرما را به بیرون از خودرو می فرستد. این چرخه مدام تکرار می شود تا زمانی که دمای کابین به حد مطلوب شما برسد. درک این اصل پایه، کمک می کند تا طرز کار بقیه اجزا را هم بهتر بفهمیم.

اجزا و عملکرد: کالبدشکافی سیستم تهویه مطبوع

حالا که با مفاهیم پایه ای آشنا شدیم، وقتش رسیده که برویم سراغ جزئیات! در این بخش، که برگرفته از فصل دوم کتاب ولی اله رفیعی است، می خواهیم اجزای مختلف سیستم تهویه مطبوع خودرو را مثل یک پازل کنار هم بچینیم و ببینیم هر قطعه چه وظیفه ای دارد و چطور با بقیه همکاری می کند.

بخش های اصلی سیستم سرمایش (کولر خودرو) و نحوه کار آن ها

سیستم سرمایش یا همان کولر خودرو، قلب تپنده تهویه مطبوع است. این سیستم از چند جزء اصلی تشکیل شده که هر کدام نقش حیاتی در فرآیند خنک سازی ایفا می کنند:

کمپرسور (Compressor)

فرض کنید کمپرسور مثل قلب سیستم تهویه است. وظیفه اصلی این قطعه، فشرده کردن گاز مبرد (همان فریون) و به گردش درآوردن آن در سیستم است. وقتی گاز مبرد فشرده می شود، هم فشار و هم دمای آن به شدت بالا می رود. کمپرسورها انواع مختلفی دارند، مثل پیستونی و روتاری، که هر کدام طراحی و مکانیزم خاص خودشان را دارند. خرابی کمپرسور، معمولاً مساوی است با از کار افتادن کولر، چون بدون آن، هیچ چرخه ای اتفاق نمی افتد. یک کلاچ الکترومغناطیسی هم روی کمپرسور نصب شده که وقتی شما دکمه A/C را می زنید، فعال شده و قدرت را از موتور به کمپرسور منتقل می کند.

کندانسور (Condenser)

کندانسور یا رادیاتور کولر، شبیه به رادیاتور موتور است و معمولاً جلوی خودرو و کنار رادیاتور اصلی قرار می گیرد. گاز مبرد داغ و پرفشار از کمپرسور وارد کندانسور می شود. در اینجا، با عبور هوا از میان پره های کندانسور (که اغلب با کمک فن های خنک کننده انجام می شود)، گرمای مبرد به محیط بیرون منتقل شده و مبرد از حالت گاز به مایع تبدیل می شود. فکر کنید مثل بخار آب روی شیشه که سرد می شود و به آب تبدیل می گردد.

فیلتر درایر (Filter-Drier) یا رسیور درایر (Receiver-Drier)

بعد از کندانسور، مبرد مایع وارد فیلتر درایر می شود. این قطعه، وظیفه حیاتی جذب رطوبت و ناخالصی های موجود در سیستم را بر عهده دارد. رطوبت می تواند باعث یخ زدگی در شیر انبساط و آسیب به کمپرسور شود، پس وجود فیلتر درایر کاملاً ضروری است. همچنین این قطعه، مبرد مایع را برای ورود به شیر انبساط ذخیره می کند.

شیر انبساط (Expansion Valve) یا اوریفیس تیوب (Orifice Tube)

این بخش را می توانیم گلوگاه سیستم تهویه بنامیم. مبرد مایع با فشار بالا از فیلتر درایر وارد شیر انبساط (یا اوریفیس تیوب که کارکرد مشابهی دارد) می شود. در اینجا، فشار مبرد به شدت کاهش پیدا می کند. این کاهش فشار باعث می شود که دمای مبرد هم به شدت پایین بیاید و آماده تبخیر شود.

اواپراتور (Evaporator)

اواپراتور، نقطه مقابل کندانسور است و داخل کابین خودرو (معمولاً پشت داشبورد) قرار دارد. مبرد کم فشار و سرد شده از شیر انبساط وارد اواپراتور می شود. در اینجا، فن دمنده، هوای گرم کابین را از میان پره های اواپراتور عبور می دهد. مبرد با جذب گرمای هوای کابین، تبخیر شده و دوباره به حالت گاز برمی گردد. اینجاست که شما هوای خنک را در داخل ماشین احساس می کنید.

گاز مبرد (فریون)

گاز مبرد، همان مایع یا گازی است که در تمام این چرخه، وظیفه انتقال حرارت را بر عهده دارد. رایج ترین نوع مبرد در خودروهای جدیدتر، R134a است که ویژگی های خاصی برای تبخیر و چگالش در دماها و فشارهای مختلف دارد. انتخاب مبرد مناسب و شارژ صحیح آن، برای عملکرد درست سیستم حیاتی است.

سیستم گرمایش (بخاری خودرو)

سیستم گرمایش، همان بخاری خودرو است که در زمستان ها به دادمان می رسد. برخلاف کولر، سیستم بخاری پیچیدگی کمتری دارد و معمولاً از گرمای موتور خودرو استفاده می کند.

رادیاتور بخاری و ارتباط آن با موتور

رادیاتور بخاری یک مبدل حرارتی کوچک است که داخل کابین، معمولاً کنار اواپراتور، قرار می گیرد. آب داغ موتور، بعد از عبور از موتور و خنک کردن آن، وارد رادیاتور بخاری می شود. هوای سرد کابین با عبور از روی پره های داغ رادیاتور بخاری، گرم شده و توسط فن دمنده به داخل کابین هدایت می شود. یک شیر آب گرم یا یک دریچه، میزان جریان آب داغ ورودی به رادیاتور بخاری را کنترل می کند و به این ترتیب شما می توانید دمای هوای خروجی را تنظیم کنید.

شیر آب گرم و کنترل دما

شیر آب گرم، که گاهی اوقات به صورت مکانیکی و گاهی الکترونیکی کنترل می شود، میزان ورود آب داغ موتور به رادیاتور بخاری را تنظیم می کند. وقتی شما دمای بخاری را روی گرم ترین حالت می گذارید، این شیر کاملاً باز شده و حداکثر آب داغ وارد رادیاتور می شود. برعکس، با کاهش دما، جریان آب کمتر شده و هوای خروجی سردتر می شود.

اجزای کنترلی و جانبی

علاوه بر اجزای اصلی، یک سری قطعات کنترلی و جانبی هم هستند که نقش مهمی در عملکرد بهینه سیستم تهویه مطبوع دارند:

• سنسورهای دما و فشار: این سنسورها اطلاعات حیاتی مربوط به دمای داخل و خارج کابین، دمای اواپراتور و فشار گاز مبرد را به یونیت کنترل الکترونیکی (ECU) ارسال می کنند.
• یونیت کنترل الکترونیکی (ECU): مغز متفکر سیستم است! اطلاعات دریافتی از سنسورها را پردازش می کند و بر اساس آن، دستورات لازم را به کمپرسور، فن ها، دریچه ها و شیر انبساط می دهد تا دمای دلخواه شما تنظیم شود.
• پنل کنترلی داخل کابین: همان دکمه ها و صفحه نمایش هایی که شما با آن ها سیستم تهویه را تنظیم می کنید.
• فیلتر کابین (Cabin Filter): این فیلتر که اغلب در مسیر ورودی هوای تازه قرار می گیرد، از ورود گردوغبار، گرده و ذرات معلق به داخل کابین جلوگیری می کند. تمیز بودن آن برای سلامت هوای داخل کابین حیاتی است.

تست و عیب یابی: مهارت های عملی برای حل مشکلات تهویه مطبوع

تا اینجا با اجزای سیستم تهویه مطبوع خودرو آشنا شدیم، اما مهارت اصلی یک تکنسین یا یک مکانیک حرفه ای، در توانایی تست و عیب یابی درست مشکلات است. این بخش که از دل فصل سوم کتاب ولی اله رفیعی بیرون آمده، دقیقاً همین مهارت ها را به شما آموزش می دهد تا بتوانید مثل یک کارآگاه، سرنخ ها را دنبال کنید و به ریشه مشکل برسید.

مراحل و ابزارهای تست سیستم

قبل از اینکه بخواهیم دست به آچار ببریم، باید اول مشکل را پیدا کنیم. این کار با یک سری تست های ساده و ابزارهای مشخص انجام می شود:

تست های چشمی، شنیداری و بویایی

* چشمی: اول از همه، نگاه کنید! آیا تسمه ها شل یا پاره شده اند؟ آیا روی کمپرسور یا لوله ها رد روغن یا نشتی دیده می شود؟ آیا کندانسور کثیف و پر از برگ و آشغال است؟ این بررسی های اولیه، خیلی وقت ها سرنخ های مهمی به ما می دهند.
* شنیداری: به صداهای سیستم گوش کنید. آیا کمپرسور صدای غیرعادی می دهد؟ آیا فن ها با سرعت مناسب کار می کنند؟ آیا صدای وزوز یا خش خش از داخل داشبورد می شنوید؟ صداها، نشانه های خوبی از مشکلات مکانیکی هستند.
* بویایی: بوی بد کولر خودرو (مثل بوی نم یا کپک) معمولاً نشان دهنده کثیف بودن اواپراتور یا فیلتر کابین است. بوی سوختگی هم می تواند به مشکلات الکتریکی یا تسمه مرتبط باشد. بوی تند و خاصی شبیه به آمونیاک هم می تواند نشانه نشتی مبرد باشد.

تست فشار (گیج منیفولد) و اهمیت آن در تشخیص مشکلات

گیج منیفولد، ابزار اصلی برای اندازه گیری فشار گاز مبرد در بخش های مختلف سیستم است. با وصل کردن گیج به پورت های فشار بالا و پایین سیستم، می توانیم فشار مبرد را در حالت های مختلف (کولر خاموش، روشن، دور موتور بالا و پایین) اندازه گیری کنیم. مقایسه این مقادیر با فشار استاندارد خودرو، به ما کمک می کند تا بفهمیم آیا گاز مبرد کافی داریم، آیا کمپرسور به درستی کار می کند، آیا گرفتگی در سیستم وجود دارد یا نه. مثلاً، فشار پایین در هر دو بخش می تواند نشانه کمبود گاز باشد، در حالی که فشار بیش از حد بالا، شاید به دلیل گرفتگی در کندانسور یا فن ها باشد.

تست نشتی (با گاز ازت، نشت یاب الکترونیکی، مایع نشت یاب)

نشتی گاز مبرد، یکی از شایع ترین مشکلات سیستم تهویه مطبوع است. برای پیدا کردن محل نشتی، چند روش وجود دارد:

* تست با گاز ازت: یکی از مطمئن ترین روش ها، شارژ سیستم با گاز ازت (نیتروژن) تحت فشار است. چون ازت یک گاز بی اثر است و آسیبی به سیستم نمی رساند. بعد از شارژ، با استفاده از نشت یاب الکترونیکی یا مایع نشت یاب (کف صابون) به دنبال حباب یا صدای نشتی می گردیم.
* نشت یاب الکترونیکی: این دستگاه ها می توانند مقادیر بسیار کمی از گاز مبرد را در هوا تشخیص دهند و با بوق یا نمایشگر، محل تقریبی نشتی را نشان دهند.
* مایع نشت یاب (فوم یا اسپری): این مایعات، معمولاً روی اتصالات و لوله ها پاشیده می شوند. در صورت وجود نشتی، حباب های کوچکی در محل نشتی ایجاد می کنند.

عیوب رایج و راهکارهای تشخیصی و رفع آن ها

حالا بیایید چند مشکل رایج را بررسی کنیم و ببینیم چطور می توانیم آن ها را تشخیص دهیم و برطرف کنیم:

عدم سرمایش/گرمایش کافی

* کمبود یا اتمام گاز مبرد: رایج ترین دلیل. سیستم خنک نمی کند یا خیلی کم خنک می کند. با تست فشار (گیج منیفولد) مشخص می شود.
* خرابی کمپرسور یا کلاچ کمپرسور: اگر کلاچ کمپرسور درگیر نشود یا خود کمپرسور ایراد داخلی داشته باشد، گاز فشرده نمی شود. ممکن است صداهای غیرعادی هم شنیده شود.
* گرفتگی در سیستم: گرفتگی در شیر انبساط، فیلتر درایر یا کندانسور می تواند باعث افت عملکرد شود. تست فشار می تواند این مورد را نشان دهد (فشار غیرعادی در یک بخش خاص).
* خرابی فن کندانسور: اگر فن کندانسور کار نکند، کندانسور خنک نمی شود و فشار سیستم بالا می رود که منجر به افت سرمایش می شود.

نویز و صداهای غیرعادی

* کمپرسور: صداهای غرغر، تق تق یا زوزه کشیدن از کمپرسور می تواند نشانه خرابی داخلی یا کمبود روغن باشد.
* فن ها: صدای فن ها (در داخل یا خارج کابین) ممکن است به دلیل خرابی بلبرینگ، عدم تعادل پره ها یا گیر کردن شیء خارجی باشد.
* تسمه: صدای جیغ یا سوت تسمه، معمولاً به دلیل شل بودن، فرسودگی یا خشک شدن تسمه است.

بوی نامطبوع

* فیلتر کابین کثیف: رایج ترین دلیل بوی بد. فیلتر کثیف، محل تجمع باکتری و قارچ می شود. تعویض فیلتر ضروری است.
* رشد باکتری در اواپراتور: رطوبت موجود در اواپراتور می تواند محیطی عالی برای رشد باکتری و کپک باشد. با اسپری های ضدعفونی کننده مخصوص یا تمیز کردن اواپراتور می توان این مشکل را حل کرد.
* نشتی آب: اگر آب کندانس شده از اواپراتور تخلیه نشود و در محفظه آن جمع شود، بوی نم و کپک ایجاد می کند. گرفتگی مسیر تخلیه آب معمولاً عامل این مشکل است.

نشتی گاز مبرد

نشتی، باعث کم شدن گاز و در نتیجه عدم سرمایش می شود. اهمیت ترمیم فوری نشتی بسیار زیاد است، زیرا علاوه بر افت عملکرد، می تواند به محیط زیست هم آسیب برساند و حتی در درازمدت به کمپرسور فشار وارد کند. برای شناسایی، از روش های تست نشتی که قبلاً توضیح داده شد، استفاده کنید.

عدم تولید فشار مناسب در کمپرسور

اگر کمپرسور فشار کافی تولید نکند، یعنی قسمت داخلی آن دچار مشکل شده است و نیاز به تعمیر یا تعویض دارد. این مشکل معمولاً با تست فشار و مشاهده فشار پایین در هر دو سمت (مکش و رانش) تشخیص داده می شود.

مشکلات شارژ گاز کولر

* کم بودن گاز: باعث سرمایش ناکافی می شود.
* زیاد بودن گاز: فشار سیستم را بیش از حد بالا می برد و ممکن است به کمپرسور آسیب برساند یا کولر را به دلیل افزایش فشار خاموش کند.
* نوع نامناسب گاز: استفاده از گاز مبرد اشتباه (مثلاً R12 به جای R134a) می تواند به سیستم آسیب جدی بزند و عملکرد را مختل کند.

راهنمای کار با دستگاه شارژ اتوماتیک کولر و مراحل شارژ صحیح گاز

شارژ گاز کولر خودرو یک کار تخصصی است و بهتر است با دستگاه های اتوماتیک انجام شود تا هم میزان گاز دقیق باشد و هم خلاءسازی و تزریق روغن به درستی صورت گیرد. مراحل کلی کار با دستگاه شارژ اتوماتیک کولر به شرح زیر است:

1. اتصال شلنگ ها: شلنگ های دستگاه را به پورت های فشار بالا (High Side) و فشار پایین (Low Side) سیستم تهویه خودرو وصل کنید.
2. خلاءسازی (Evacuation): دستگاه، تمام هوا و رطوبت داخل سیستم را تخلیه می کند. این مرحله بسیار حیاتی است، چون وجود رطوبت و هوا می تواند عملکرد سیستم را مختل کرده و باعث خوردگی شود. معمولاً خلاءسازی برای مدت زمان مشخصی (مثلاً ۲۰-۳۰ دقیقه) انجام می شود.
3. تست نشتی (Vacuum Test): بعد از خلاءسازی، دستگاه مدتی سیستم را در حالت خلاء نگه می دارد تا مطمئن شود نشتی وجود ندارد. اگر فشار خلاء ثابت بماند، یعنی نشتی نداریم.
4. تزریق روغن: اگر نیاز باشد، دستگاه به صورت اتوماتیک یا دستی، مقدار مشخصی روغن مخصوص کمپرسور را به سیستم تزریق می کند. این روغن برای روان کاری کمپرسور ضروری است.
5. شارژ گاز مبرد: بر اساس نوع و مدل خودرو، مقدار دقیق گاز مبرد مورد نیاز را در دستگاه وارد می کنیم. دستگاه به صورت اتوماتیک، این مقدار گاز را با دقت به سیستم تزریق می کند.
6. بررسی عملکرد: بعد از شارژ، خودرو را روشن کرده، کولر را به کار می اندازیم و عملکرد سیستم (سرمایش، فشارها) را بررسی می کنیم.

توصیه اکید این است که شارژ گاز کولر حتماً توسط فرد متخصص و با دستگاه های استاندارد انجام شود.

مدارات الکتریکی: درک مغز متفکر سیستم تهویه

بعد از اینکه مکانیک و سیالات سیستم تهویه مطبوع را شناختیم، نوبت می رسد به مغز متفکر آن، یعنی مدارات الکتریکی. این بخش که در فصل چهارم کتاب ولی اله رفیعی به خوبی توضیح داده شده، به شما کمک می کند تا نقش برق و الکترونیک را در کنترل و عملکرد این سیستم درک کنید. امروزه، بخش زیادی از مشکلات تهویه مطبوع، ریشه در ایرادات الکتریکی دارد، پس آشنایی با این قسمت حیاتی است.

اصول اولیه و اجزای مدارات الکتریکی تهویه

سیستم تهویه مطبوع خودرو، از یک شبکه پیچیده از قطعات الکتریکی و سنسورها تشکیل شده که با هم در ارتباطند تا عملکرد بهینه را تضمین کنند. اجازه بدهید با هم به اجزای کلیدی این مدارات نگاهی بیندازیم:

• نقش سنسورها: سنسورها مثل چشم و گوش سیستم هستند. سنسور دمای داخلی کابین، سنسور دمای خارجی، سنسور دمای اواپراتور (برای جلوگیری از یخ زدگی) و سنسورهای فشار مبرد، اطلاعات لحظه ای را جمع آوری کرده و به یونیت کنترل الکترونیکی (ECU) ارسال می کنند. این اطلاعات به ECU کمک می کند تا بفهمد وضعیت فعلی سیستم چیست و چه تغییراتی باید اعمال شود.
• رله ها: رله ها قطعات الکترومکانیکی هستند که به عنوان سوئیچ های پرقدرت عمل می کنند. برای مثال، کلاچ کمپرسور کولر یا فن های خنک کننده کندانسور، جریان برق زیادی نیاز دارند. ECU دستور فعال سازی را به رله می دهد و رله با استفاده از یک جریان کوچک، جریان بزرگتری را برای فعال کردن این قطعات متصل می کند.
• فیوزها: فیوزها محافظان سیستم هستند. هر بخش الکتریکی سیستم تهویه (مثل فن ها، کمپرسور، ECU) دارای فیوز مخصوص به خود است. اگر جریان برق بیش از حد مجاز شود، فیوز می سوزد و از آسیب رسیدن به قطعات گران قیمت تر جلوگیری می کند.
• یونیت کنترل الکترونیکی (ECU): همانطور که قبلاً گفتیم، ECU فرماندهی کل سیستم را بر عهده دارد. بر اساس اطلاعات دریافتی از سنسورها و تنظیماتی که شما از پنل کنترل انجام می دهید، ECU تصمیم می گیرد که کمپرسور چه زمانی روشن شود، فن ها با چه سرعتی بچرخند، دریچه های هوا به کدام سمت هدایت شوند و… .

بررسی مدارات الکتریکی در خودروهای رایج

کتاب ولی اله رفیعی، به خوبی شماتیک های الکتریکی خودروهای رایج در ایران را بررسی می کند. این شماتیک ها (نقشه های الکتریکی) برای هر تکنسین، مثل نقشه گنج است! با بررسی این نقشه ها، می توانید مسیر جریان برق را دنبال کنید و بفهمید هر قطعه چطور به ECU و باتری وصل شده است.

* تحلیل شماتیک های ساده از مدارات تهویه: در این بخش، مدارات الکتریکی خودروهایی مثل سمند، پژو 405، پارس، 206، پراید، لیفان، رانا، دنا و H330 به صورت عملی بررسی می شود. هر چند ممکن است جزئیات در خودروهای مختلف فرق کند، اما اصول کلی همیشه یکسان است.
* توضیح عملکرد اجزای مختلف در مدار: مثلاً، مدار کلاچ کمپرسور کولر شامل یک رله، یک فیوز و خود کلاچ است که توسط ECU کنترل می شود. وقتی دکمه A/C را فشار می دهید، ECU بعد از بررسی شرایط لازم (مثل فشار گاز کافی و دمای مناسب)، سیگنال را به رله کلاچ می فرستد. رله فعال شده و جریان برق را به کلاچ کمپرسور می رساند و کمپرسور شروع به کار می کند. مدار فن های رادیاتور و کندانسور هم به همین شکل عمل می کنند و سرعت چرخش آن ها بر اساس دمای موتور و فشار گاز کولر توسط ECU کنترل می شود.
* نکات مهم: درک اینکه چگونه ولتاژ از باتری از طریق فیوزها به رله ها و سپس به مصرف کننده ها (مثل کمپرسور و فن) می رسد، و چگونه سنسورها اطلاعات را به ECU برمی گردانند، کلید اصلی عیب یابی الکتریکی است.

نکات کلیدی برای عیب یابی الکتریکی سیستم تهویه

عیب یابی الکتریکی سیستم تهویه، نیاز به دقت و صبر دارد. اینجا چند نکته مهم را برایتان لیست کرده ایم:

1. تست ولتاژ و مقاومت: با استفاده از مولتی متر، می توانید ولتاژ ورودی به قطعات مختلف (مثلاً کمپرسور یا فن) و مقاومت سیم کشی را بررسی کنید. ولتاژ پایین یا مقاومت بالا می تواند نشانه مشکل در سیم کشی یا سوئیچ ها باشد.
2. بررسی فیوزها و رله ها: اولین قدم در عیب یابی الکتریکی، بررسی فیوزهای مربوط به سیستم تهویه است. فیوز سوخته، عامل بسیاری از مشکلات است. همچنین، رله ها را می توان با تست ولتاژ و مقاومت یا حتی با جابجایی با یک رله سالم (مشابه) بررسی کرد.
3. بررسی اتصالات: شل بودن، خوردگی یا قطع شدن اتصالات و سوکت ها، می تواند باعث قطعی مدار شود. تمام اتصالات مربوط به سنسورها، کمپرسور، فن ها و ECU را به دقت بررسی کنید.
4. استفاده از دیاگ (Scan Tool): در خودروهای مدرن، ECU سیستم تهویه، کد خطاهایی را ذخیره می کند. با وصل کردن دستگاه دیاگ به پورت OBD-II خودرو، می توانید این کدها را بخوانید و دقیقاً بفهمید که کدام سنسور یا عملگر مشکل دارد. این روش، عیب یابی را بسیار سریع تر و دقیق تر می کند.
5. دنبال کردن شماتیک: همیشه شماتیک الکتریکی خودروی مورد نظر را در دسترس داشته باشید. با دنبال کردن مسیر سیم ها در نقشه، می توانید محل احتمالی قطعی یا اتصال کوتاه را پیدا کنید.

یادتان باشد، گاهی یک مشکل به ظاهر مکانیکی، ریشه الکتریکی دارد و برعکس. پس یک نگاه جامع به هر دو بخش، لازمه یک عیب یابی موفق است.

نتیجه گیری: افزایش مهارت شغلی با دانش سیستم تهویه مطبوع

تا اینجا با هم یک سفر کامل داشتیم به دنیای سیستم تهویه مطبوع خودرو، از مفاهیم پایه ای و اجزای مختلفش گرفته تا پیچیدگی های عیب یابی و مدارات الکتریکی. دیدید که چقدر این سیستم مهم و البته دقیق و حساب شده طراحی شده است. تسلط بر این حوزه، دیگر فقط یک مزیت رقابتی نیست، بلکه برای هر تکنسین خودرو یک ضرورت محسوب می شود. مشتریان امروز انتظارات بالایی دارند و یک سیستم تهویه مطبوع کارآمد، بخش جدایی ناپذیری از تجربه رانندگی راحت و لذت بخش است.

کتاب «افزایش مهارت های شغلی: سیستم تهویه مطبوع خودرو» نوشته ولی اله رفیعی، یک راهنمای تمام عیار است که با زبان ساده و تصاویر گویا، هر آنچه را که برای تبدیل شدن به یک متخصص در این زمینه نیاز دارید، در اختیارتان می گذارد. چه دانشجو باشید، چه یک تکنسین باتجربه که دنبال به روزرسانی اطلاعاتش است، و چه یک علاقه مند به خودرو که می خواهد خودش سر از کار ماشینش در بیاورد، این کتاب (و البته این خلاصه جامع) برای شما یک منبع ارزشمند و کاربردی خواهد بود. با مطالعه این کتاب، نه تنها دانش فنی خود را ارتقا می دهید، بلکه با مهارت های عملی و دیدگاه حرفه ای، می توانید خیلی راحت تر مشکلات تهویه مطبوع خودرو را تشخیص دهید و آن ها را برطرف کنید. این یعنی افزایش اعتماد به نفس در کار، رضایت بیشتر مشتریان و البته، گامی بلند در مسیر ارتقاء شغلی و کسب درآمد بهتر. پس اگر فرصتش را پیدا کردید، حتماً سراغ خود کتاب بروید و جزئیات بیشتری را از زبان نویسنده بخوانید. مطمئن باشید که سرمایه گذاری روی دانش، همیشه بهترین بازدهی را دارد.