دندان قروچه در کودکان: علل، پیامدها و راهکارهای پیشگیری
دندان‌قروچه که در اصطلاح پزشکی به آن بروکسیسم (Bruxism) گفته می‌شود یک عادت غیرارادی است که با فشردن ساییدن یا کوبیدن دندان‌ها به یکدیگر مشخص می‌شود. این عارضه می‌تواند در هر سنی رخ دهد اما در کودکان به دلایل مختلف شایع‌تر است. دندان‌قروچه در کودکان نه تنها می‌تواند منجر به مشکلات دندانی و فکی شود بلکه بر کیفیت خواب تمرکز و حتی رفتار آن‌ها نیز تأثیر بگذارد. در این مقاله به بررسی جامع علل پیامدها و راهکارهای پیشگیری از دندان‌قروچه در کودکان می‌پردازیم تا والدین و متخصصان بتوانند با آگاهی کامل اقدامات لازم را برای حفظ سلامت دهان و دندان کودکان انجام دهند.
درک دندان‌قروچه در کودکان
دندان‌قروچه در کودکان اغلب در طول شب و هنگام خواب رخ می‌دهد اما ممکن است در طول روز و در زمان بیداری نیز مشاهده شود. شدت و دفعات دندان‌قروچه در کودکان مختلف متفاوت است. برخی کودکان ممکن است فقط گاهی اوقات دندان‌های خود را به هم بفشارند در حالی که برخی دیگر ممکن است به طور مداوم و با شدت زیاد این کار را انجام دهند.
انواع دندان‌قروچه در کودکان
به طور کلی دندان‌قروچه در کودکان را می‌توان به دو نوع اصلی تقسیم کرد:
- دندان‌قروچه اولیه (Primary Bruxism): این نوع دندان‌قروچه علت مشخصی ندارد و اغلب به عوامل رشدی استرس یا عادات مربوط می‌شود. بسیاری از کودکان با رشد و تکامل سیستم عصبی خود به تدریج این عادت را ترک می‌کنند.
- دندان‌قروچه ثانویه (Secondary Bruxism): این نوع دندان‌قروچه ناشی از یک بیماری زمینه‌ای مصرف برخی داروها یا اختلالات دیگر مانند آپنه خواب یا رفلاکس معده است.
علل شایع دندان‌قروچه در کودکان
شناخت علل دندان‌قروچه در کودکان اولین قدم برای پیشگیری و درمان آن است. عوامل متعددی می‌توانند در بروز این عادت نقش داشته باشند که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
عوامل روانی و استرس
استرس و اضطراب از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز دندان‌قروچه در کودکان هستند. فشارهای ناشی از مدرسه مشکلات خانوادگی تغییرات در محیط زندگی یا حتی هیجان زیاد می‌تواند باعث بروز یا تشدید دندان‌قروچه شود. کودکانی که به طور کلی مضطرب یا عصبی هستند بیشتر در معرض این عادت قرار دارند.
مشکلات دندانی و فکی
ناهماهنگی دندان‌ها (مال اکلوژن) دندان‌های نامرتب یا وجود مشکلات در مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) می‌تواند باعث شود کودک به طور ناخودآگاه دندان‌های خود را به هم بفشارد یا بساید تا به یک وضعیت راحت‌تر برسد. رویش دندان‌های جدید نیز در نوزادان و کودکان خردسال ممکن است با دندان‌قروچه همراه باشد.
اختلالات خواب
برخی اختلالات خواب مانند آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب) و سندرم پای بی‌قرار (Restless Legs Syndrome) می‌توانند با دندان‌قروچه در کودکان مرتبط باشند. در این موارد دندان‌قروچه ممکن است به عنوان یک واکنش فیزیولوژیک به این اختلالات رخ دهد.
بیماری‌های زمینه‌ای و داروها
برخی بیماری‌های زمینه‌ای مانند فلج مغزی اوتیسم و برخی اختلالات عصبی می‌توانند احتمال بروز دندان‌قروچه را در کودکان افزایش دهند. همچنین مصرف برخی داروها مانند داروهای ضد افسردگی خاص یا داروهای مورد استفاده در درمان ADHD نیز ممکن است به عنوان یک عارضه جانبی باعث دندان‌قروچه شود.
عوامل سبک زندگی و عادات
عواملی مانند مصرف زیاد کافئین یا قند قبل از خواب استفاده طولانی مدت از پستانک یا شیشه شیر بعد از سن مناسب و عادت به جویدن مداد یا سایر اشیاء سخت نیز می‌توانند در بروز دندان‌قروچه در کودکان نقش داشته باشند.
پیامدهای دندان‌قروچه در کودکان
اگر دندان‌قروچه در کودکان به طور مداوم و شدید ادامه یابد می‌تواند منجر به مشکلات متعددی شود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
آسیب به دندان‌ها
ساییدگی مینای دندان ترک خوردگی یا شکستگی دندان‌ها از شایع‌ترین پیامدهای دندان‌قروچه است. این آسیب می‌تواند منجر به حساسیت دندانی درد هنگام جویدن و حتی از دست دادن دندان شود.
مشکلات فکی و درد صورت
فشار مداوم بر عضلات فک و مفصل گیجگاهی-فکی می‌تواند باعث درد در ناحیه فک صورت گوش و گردن شود. همچنین ممکن است صدا دادن مفصل فک هنگام باز و بسته کردن دهان یا محدودیت در حرکت فک نیز ایجاد شود.
سردرد
انقباض عضلات فک ناشی از دندان‌قروچه می‌تواند منجر به سردردهای تنشی به ویژه در ناحیه شقیقه‌ها شود.
اختلالات خواب و خستگی
دندان‌قروچه می‌تواند باعث بیدار شدن کودک در طول شب و مختل شدن کیفیت خواب او شود. این امر می‌تواند منجر به خستگی تحریک‌پذیری کاهش تمرکز و مشکلات رفتاری در طول روز شود.
تأثیر بر رشد فک
در موارد نادر و در کودکان خردسال دندان‌قروچه شدید و طولانی مدت ممکن است بر رشد طبیعی فک‌ها تأثیر بگذارد.
تشخیص دندان‌قروچه در کودکان
تشخیص دندان‌قروچه در کودکان معمولاً بر اساس گزارش‌های والدین معاینه دندانپزشک و در صورت لزوم انجام برخی بررسی‌های تخصصی صورت می‌گیرد.
گزارش‌های والدین و معاینه بالینی
والدین اغلب متوجه صدای ساییدن دندان‌های کودک در طول شب می‌شوند. دندانپزشک نیز در معاینه بالینی می‌تواند علائم دندان‌قروچه مانند ساییدگی غیرطبیعی دندان‌ها حساسیت دندانی و مشکلات فکی را تشخیص دهد.
پلی‌سومنوگرافی (Polysomnography)
در مواردی که دندان‌قروچه با اختلالات خواب مرتبط باشد ممکن است پزشک انجام پلی‌سومنوگرافی را توصیه کند. این تست در طول شب انجام می‌شود و فعالیت‌های مختلف بدن از جمله امواج مغزی حرکات چشم ضربان قلب تنفس و فعالیت عضلات فک را ثبت می‌کند.
الکترومیوگرافی (Electromyography – EMG)
الکترومیوگرافی یک تست است که فعالیت الکتریکی عضلات فک را اندازه‌گیری می‌کند و می‌تواند شدت و دفعات دندان‌قروچه را مشخص کند.
راهکارهای پیشگیری از دندان‌قروچه در کودکان
پیشگیری از دندان‌قروچه در کودکان شامل شناسایی و مدیریت عوامل خطر و اتخاذ راهکارهای مناسب برای کاهش این عادت است.
مدیریت استرس و اضطراب
ایجاد یک محیط آرام و امن در خانه کاهش فشارهای تحصیلی و اجتماعی آموزش مهارت‌های مقابله با استرس (مانند تنفس عمیق و آرام‌سازی عضلات) و در صورت لزوم مراجعه به مشاور یا روانشناس می‌تواند در کاهش دندان‌قروچه ناشی از استرس مؤثر باشد.
بهبود بهداشت خواب
ایجاد یک برنامه خواب منظم اجتناب از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار و غذاهای سنگین قبل از خواب فراهم کردن یک محیط خواب آرام و تاریک و اطمینان از کافی بودن مدت زمان خواب کودک می‌تواند به بهبود کیفیت خواب و کاهش دندان‌قروچه کمک کند.
اصلاح مشکلات دندانی و فکی
در صورتی که دندان‌قروچه ناشی از مشکلات دندانی یا فکی باشد مراجعه به دندانپزشک متخصص ارتودنسی برای اصلاح ناهنجاری‌های دندانی و فکی ضروری است. استفاده از دستگاه‌های ارتودنسی یا سایر درمان‌های اصلاحی می‌تواند به بهبود وضعیت دندان‌ها و کاهش دندان‌قروچه کمک کند.
استفاده از محافظ دهان (Night Guard)
محافظ دهان یک وسیله پلاستیکی یا اکریلی نرم یا سخت است که توسط دندانپزشک ساخته می‌شود و در طول شب روی دندان‌ها قرار می‌گیرد. این وسیله از ساییدگی دندان‌ها جلوگیری می‌کند و فشار وارده بر فک را کاهش می‌دهد.
درمان‌های دارویی
در موارد نادر و در صورتی که دندان‌قروچه ناشی از بیماری‌های زمینه‌ای یا عوارض جانبی داروها باشد پزشک ممکن است داروهایی را برای کنترل بیماری زمینه‌ای یا کاهش عوارض جانبی تجویز کند. با این حال استفاده از دارو برای درمان دندان‌قروچه اولیه در کودکان معمولاً توصیه نمی‌شود.
تغییر عادات
تشویق کودک به ترک عاداتی مانند جویدن مداد یا سایر اشیاء سخت و محدود کردن استفاده از پستانک و شیشه شیر بعد از سن مناسب می‌تواند در پیشگیری از دندان‌قروچه مؤثر باشد.
تمرینات فک
برخی تمرینات ساده فک که توسط دندانپزشک یا متخصص فیزوتراپی آموزش داده می‌شود می‌تواند به شل شدن عضلات فک و کاهش فشار ناشی از دندان‌قروچه کمک کند.
نقش والدین در پیشگیری و مدیریت دندان‌قروچه
والدین نقش بسیار مهمی در پیشگیری و مدیریت دندان‌قروچه در کودکان دارند. آن‌ها باید به علائم دندان‌قروچه توجه کنند کودک را برای معاینه به دندانپزشک ببرند و راهکارهای توصیه شده توسط متخصصان را به دقت دنبال کنند. ایجاد یک محیط آرام و حمایت‌کننده در خانه و توجه به سلامت روان کودک نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
اگر به دنبال خدمات ایمپلنت دندان در شرق تهران هستید توصیه می‌شود با متخصصان مجرب در این زمینه مشورت کنید. همچنین در مورد ایمپلنت فوری نیز می‌توانید از کلینیک‌های معتبر اطلاعات کسب کنید. برای دریافت مشاوره تخصصی در زمینه مشکلات دهان و دندان کودکان می‌توانید با دندانپزشکان متخصص اطفال مانند دکتر مختاری مشورت نمایید.
نتیجه‌گیری
دندان‌قروچه یک مشکل شایع در کودکان است که می‌تواند علل مختلفی داشته باشد و منجر به پیامدهای ناخوشایندی برای سلامت دهان و دندان کیفیت خواب و سلامت عمومی کودک شود. تشخیص زودهنگام و اتخاذ راهکارهای پیشگیرانه و درمانی مناسب می‌تواند به حفظ سلامت و رفاه کودکان کمک کند. والدین با آگاهی از علل و پیامدهای دندان‌قروچه و همکاری با دندانپزشکان و سایر متخصصان می‌توانند نقش مؤثری در مدیریت این عارضه داشته باشند.
