سیر تا پیاز رشته بهداشت مواد غذایی؛ چالش ها و تهدید ها
خبرگزاری لاکو؛ در راستای سیاست های دانشگاه آزاد اسلامی برای ارتقای کیفیت فعالیت های آموزشی و پژوهشی که از ارکان اصلی وظایف اعضای هیئت علمی و نقش ارزنده آن در ارزیابی فعالیت آنان و پویایی دانشگاه است محمدحسین موثق غازانی دانشیار رشته دامپزشکی – بهداشت مواد غذایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر با ارائه مستندات معتبر مندرج در آیین نامه تشویق طبق بند ۲-۱ سال ۲۰۲۳ و بند ۲-۲ سال ۱۴۰۲ دو پایه تشویقی را کسب کرد.
خبرنگار لاکو به مناسبت جهش علمی و کسب دو پایه تشویقی دانشیار و عضو هیئت علمی تمام وقت گروه آموزشی دامپزشکی- بهداشت مواد غذایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر درباره جایگاه علم بهداشت مواد غذایی گرایش ها و زیرشاخه های آن و چالش های پیش روی دانشجویان و علاقه مندان به این رشته با محمدحسین موثق غازانی دانشیار رشته دامپزشکی – بهداشت مواد غذایی این دانشگاه گفت وگو کرده که در ادامه مشروح آن را می خوانید.
لاکو: تفاوت های اصلی بین بهداشت مواد غذایی و سایر رشته های مرتبط مانند مهندسی صنایع غذایی چیست؟
موثق: بهداشت مواد غذایی و مهندسی صنایع غذایی هر دو از رشته های مهم و مرتبط با صنعت غذا هستند؛ اما اهداف رویکردها و زمینه های تمرکز آنها تفاوت های قابل توجهی دارند. تمرکز اصلی رشته بهداشت مواد غذایی بر ایمنی سلامت و بهداشت غذا ها در همه مراحل زنجیره تأمین مواد غذایی است. هدف آن پیشگیری از انتقال بیماری های مرتبط با غذا و تضمین سلامت مصرف کنندگان بوده و رویکرد رشته بهداشت مواد غذایی بیشتر پیشگیرانه و نظارتی است.
رشته مهندسی صنایع غذایی بر فرآیند های صنعتی و مهندسی تولید مواد غذایی متمرکز بوده و هدف اصلی آن با رویکرد فناوری محور و طراحی فرایند بهینه سازی تولید افزایش ماندگاری و بهبود کیفیت محصولات غذایی از طریق فناوری ها و روش های نوآورانه است.
لاکو: مهم ترین چالش ها و تهدید هایی که صنایع غذایی درزمینهٔ بهداشت با آن مواجه هستند چیست؟
موثق: صنایع غذایی در زمینه بهداشت با چالش ها و تهدید های متعددی مواجه هستند که می توان آنها را به دسته های مختلف تقسیم کرد. این چالش ها نه فقط بر ایمنی مواد غذایی تأثیر می گذارند بلکه به اعتماد مصرف کنندگان و سودآوری کسب وکار ها نیز ضربه می زنند. از مهم ترین چالش ها می توان چالش میکروبیولوژیکی را نام برد که آلودگی میکروبی مقاومت آنتی بیوتیکی و کنترل ناکافی در زنجیره سرد را در بر می گیرد.
چالش آلودگی های شیمیایی مانند باقی مانده سموم کشاورزی آلودگی های صنعتی و افزودنی های غیرمجاز چالش های ناشی از تغییرات اقلیمی مانند کاهش کیفیت مواد اولیه و افزایش بیماری های گیاهی و دامی تهدیدات ناشی از فرآیند های تولید مانند عدم رعایت استانداردها و مشکلات در تجهیزات تولید چالش های نظارتی مانند پیچیدگی زنجیره تأمین و نقص در ردیابی و بازیابی رفتار مصرف کنندگان و بازار مانند تقاضای بالای غذا های فراوری شده و اطلاعات ناکافی مصرف کنندگان و در آخر تهدیدات بیولوژیک و بیوتروریسم مانند حملات عمدی به زنجیره غذایی همه اینها از مهم ترین چالش های صنایع غذایی است.
برای این چالش ها راه حل ها و اقدامات پیشنهادی مطرح شده که شامل تقویت سیستم های مدیریت ایمنی مواد غذایی مانند HACCP و ISO ۲۲۰۰۰ افزایش سرمایه گذاری در تحقیقات و توسعه روش های نوین آزمون آلودگی آموزش کارکنان صنعت غذا و افزایش آگاهی مصرف کنندگان و ارتقای فناوری در زمینه ردیابی و کنترل زنجیره تأمین می شود.
لاکو: چه پیشرفت هایی در زمینه بهداشت مواد غذایی در سال های اخیر مشاهده کرده ایم؟
موثق: سال های اخیر پیشرفت های قابل توجهی در زمینه بهداشت مواد غذایی حاصل شده که به بهبود ایمنی کیفیت و کارایی سیستم های تولید و عرضه مواد غذایی کمک کرده اند. این پیشرفت ها عمدتاً نتیجه پیشرفت های علمی فناوری های نوین تغییرات در سیاست گذاری و مدیریت بوده اند و می توان مواردی مانند پیشرفت در فناوری های تشخیص آلودگی سیستم های پیشرفته مدیریت ایمنی غذا بسته بندی هوشمند و فعال پیشرفت در فرآیند های نگهداری و فرآوری افزایش آگاهی و آموزش کنترل بهتر آلودگی های شیمیایی و زیستی گسترش همکاری های بین المللی بیوتکنولوژی و مواد غذایی جدید و مدیریت تغییرات اقلیمی و تأثیر آن بر ایمنی غذا را نام برد.
لاکو: قوانین و مقررات موجود در بهداشت مواد غذایی چه تأثیری روی تولید و مصرف مواد غذایی دارند؟
موثق: قوانین و مقررات بهداشت مواد غذایی نقش بسیار مهمی در تأمین ایمنی و سلامت جامعه دارند و تأثیر گسترده ای بر زنجیره تولید تا مصرف مواد غذایی می گذارند. نتیجه وضع قوانین ارتقای کیفیت و ایمنی مواد غذایی و کاهش آلودگی ها در مواد غذایی است. امروزه شعار از مزرعه تا سفره در اغلب کشور های جهان به عنوان یک اصل برای تأمین سلامت مصرف کنندگان مواد غذایی موردتوجه قرار دارد.
لاکو: آیا قوانین بهداشت مواد غذایی در ایران به اندازه کافی قوی و جامع هستند؟
موثق: قوانین بهداشت مواد غذایی در ایران تا حدودی جامع و فراگیر هستند و تلاش هایی برای تضمین ایمنی مواد غذایی و حفظ سلامت عمومی انجام شده است. با این حال نقاط قوت و ضعف هایی در این حوزه وجود دارد که به بررسی دقیق تر نیاز دارند و مراکز علمی و دانشگاهی باید در این زمینه کمک حال ارگان های نظارتی باشند. یکی از مواردی که باید مورد توجه قرار گیرد افزایش آگاهی مصرف کنندگان نسبت به ایمنی و سلامت مواد غذایی است.
لاکو: چه تفاوت هایی بین استاندارد های بهداشت مواد غذایی در کشور های مختلف وجود دارد؟
موثق: قوانین بهداشت مواد غذایی در ایران در راستای تأمین سلامت عمومی تدوین شده اند و در بسیاری از موارد اصول استاندارد های بین المللی را دنبال می کنند.
لاکو: زیرشاخه های اصلی (تخصص خودتان) کدام موارد هستند؟
موثق: میکروبیولوژی مواد غذایی سم شناسی مواد غذایی شیمی مواد غذایی کنترل کیفیت و ایمنی مواد غذایی بهداشت محیط و مدیریت پسماند غذایی و مدیریت ریسک در ایمنی غذا از زیرشاخه های اصلی تخصص بهداشت مواد غذایی هستند.
لاکو: برای علاقه مندان این رشته چالش ها و حوزه های کاربردی را چگونه ارزیابی می کنید؟
موثق: رشته بهداشت مواد غذایی با وجود پویایی و اهمیت بالای آن در سلامت عمومی و توسعه پایدار صنایع غذایی همواره با چالش ها و فرصت های کاربردی متعددی مواجه است. ارزیابی این حوزه از دیدگاه علاقه مندان به این رشته می تواند به تصمیم گیری در انتخاب مسیر شغلی و پژوهشی کمک کند.
لاکو: علاقه مندان به تحصیل بهداشت مواد غذایی در کدام دانشگاه های کشور و در چه شرایطی می توانند ادامه تحصیل دهند؟
موثق: رشته بهداشت مواد غذایی یکی از رشته های میان رشته ای است که در دانشگاه های مختلف کشور در مقاطع مختلف تحصیلی ارائه می شود. علاقه مندان به تحصیل در این رشته باید علاوه بر داشتن علاقه و توان علمی با شرایط پذیرش و امکانات آموزشی دانشگاه های مختلف آشنا باشند. در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر مقطع کارشناسی این رشته دایر بوده و دانش آموختگان این رشته در شهر های مختلف شمال غرب کشور در حال فعالیت در واحد های تولید مواد غذایی هستند. همچنین امکان ادامه تحصیل در مقاطع ارشد و دکترای تخصصی برای دانش آموختگان وجود دارد.
لاکو: اکنون در این دانش در مقایسه با دیگر کشور های جهان در چه وضعیتی قرار داریم؟
موثق: وضعیت بهداشت مواد غذایی در ایران نسبت به دیگر کشور های جهان از جنبه های مختلف ازجمله زیرساخت ها استانداردها پژوهش ها و توسعه فناوری ها قابل مقایسه است. ایران در زمینه همکاری های بین المللی با سازمان هایی که استاندارد های جهانی ایمنی مواد غذایی را تنظیم می کنند مشارکت دارد. درمجموع ایران در زمینه بهداشت مواد غذایی در مقایسه با کشور های پیشرفته در برخی جنبه ها پیشرفت های خوبی داشته و با توجه به منابع انسانی و ظرفیت های علمی و فناوری می تواند در آینده به پیشرفت های بیشتری دست یابد و به یکی از کشور های پیشرو در این زمینه تبدیل شود.
لاکو: گروه آموزشی بهداشت مواد غذایی و نحوه تدریس استادان گروه آموزشی بهداشت مواد غذایی در دانشگاه آزاد اسلامی چه قدر موفق بوده است؟
موثق: گروه آموزشی بهداشت مواد غذایی در دانشگاه آزاد اسلامی یکی از بخش های مهم در راستای ارتقای آگاهی و توانمندی های علمی در زمینه ایمنی و بهداشت مواد غذایی است. موفقیت این گروه آموزشی و نحوه تدریس استادان آن بستگی به چند عامل کلیدی دارد که می تواند هم در زمینه تحصیلی و هم در زمینه کاربردی نتایج مثبتی به همراه داشته باشد. دوره آموزشی بهداشت مواد غذایی در دانشگاه آزاد اسلامی دوره های تحصیلی مختلفی ازجمله کارشناسی کارشناسی ارشد و دکتری را برگزار می کند.
سال های اخیر دانشگاه آزاد اسلامی در ایجاد رابطه با صنعت و به ویژه صنایع غذایی موفق بوده و این ارتباط باعث می شود که دانشجویان در دوره های کارآموزی خود با چالش های واقعی صنعت روبه رو شوند و توانمندی های عملی خود را ارتقا دهند.
لاکو: پیشنهاد شما برای ترغیب اعضای هیئت علمی دانشگاه به انجام فعالیت های آموزشی و پژوهشی چیست؟
موثق: برای ترغیب اعضای هیئت علمی دانشگاه به انجام فعالیت های آموزشی و پژوهشی بیشتر و ارتقای کیفیت آموزش و پژوهش در دانشگاه ها پیشنهاد های مختلفی می توان ارائه داد که شامل انگیزه های مالی توسعه حرفه ای و بهبود زیرساخت ها است. ایجاد فضا های همکاری و اشتراک گذاری ایده ها و ایجاد ارتباط با صنایع برای پروژه های تحقیقاتی کاربردی می تواند بسیار راهگشا باشد.
لاکو: لطفاً فعالیت های پژوهشی و محور تحقیقات خود را هم تشریح بفرمایید.
موثق: بیشتر تحقیقاتم در بخش بهداشت مواد غذایی روی مایکوتوکسین ها آفت کش ها فلزات سنگین آلودگی های میکروبی در مواد غذایی و ارزیابی خطر حضور مایکوتوکسین ها و آلاینده های مختلف در مواد غذایی است.
لاکو: رشته بهداشت مواد غذایی و چگونگی ارتباط صنعت با پیدایش هوش مصنوعی را ارزیابی کنید؟
موثق: به نظرم می آید که هوش مصنوعی قادر است که قابلیت هایی را فراهم کند که امکان ارتقای ایمنی کیفیت و کارایی در صنایع غذایی و بهداشت مرتبط با آن افزایش یابد.
لاکو: و کلام آخر…
موثق: ارتقای کیفیت آموزش و پژوهش در حوزه های مختلف به ویژه در رشته های حساس و مهمی مانند بهداشت مواد غذایی نیازمند توجه جدی به انگیزه ها و نیاز های اعضای هیئت علمی است. با فراهم آوردن حمایت های مالی امکانات پژوهشی مناسب تشویق های مناسب و فرصت های رشد حرفه ای می توان از توانمندی های این اعضا به بهترین نحو استفاده کرد.
از فرصتی که در اختیارم قرار دادید تا به برخی مسائل مرتبط با رشته بهداشت مواد غذایی بپردازیم بسیار سپاسگزارم. از تلاش همه مسئولان دانشگاه که خالصانه برای بهبود شرایط فعالیت آموزشی و پژوهشی اعضای هیئت علمی و دانشجویان در حال فعالیت هستند تشکر می کنم.
