مراحل شکایت چک برگشتی حقوقی

وقتی چکی که دستتان دارید برگشت می خورد و وضعیتش حقوقی می شود، یعنی نمی توانید از راه کیفری پیگیری اش کنید، باید سراغ راهکارهای حقوقی بروید. این مسیر نیاز به دقت و صبر دارد تا بتوانید حق تان را بگیرید. در ادامه قدم به قدم به شما می گوییم چطور این کار را انجام دهید.

همه ما در معاملات روزمره، از خرید و فروش های کوچک گرفته تا قراردادهای بزرگ، با چک سروکار داریم. چک یک سند مهم و معتبر است که کارمان را برای جابه جایی پول راحت می کند. اما گاهی اوقات، درست وقتی که فکرش را هم نمی کنیم، چکی که گرفته ایم برگشت می خورد. حالا تصور کنید این چک، دیگر جنبه کیفری ندارد و فقط از راه حقوقی می شود پیگیرش شد. اینجاست که داستان کمی پیچیده می شود و شاید ندانید از کجا شروع کنید.

خیلی ها فکر می کنند اگر چکشان برگشت خورد و امکان پیگیری کیفری نبود، یعنی دیگر قضیه تمام شده و نمی توانند پولشان را پس بگیرند. اما اینطور نیست! اتفاقاً قانون برای این جور مواقع هم راهکارهای مشخصی دارد که به آن «شکایت حقوقی چک برگشتی» می گویند. این شکایت، مثل یک چراغ راهنماست که به شما کمک می کند در پیچ و خم های قانونی گم نشوید و بالاخره به حق تان برسید. هدف این مقاله هم دقیقاً همین است؛ اینکه قدم به قدم شما را با مراحل شکایت حقوقی چک برگشتی آشنا کنیم و هر آنچه لازم است بدانید را به زبان خودمانی و کاربردی برایتان توضیح دهیم.

شناخت چک برگشتی حقوقی: از صفر تا صد

قبل از اینکه وارد جزئیات و مراحل شکایت شویم، لازم است که اول از همه بفهمیم اصلاً چک برگشتی حقوقی یعنی چه و چه فرقی با چک برگشتی کیفری دارد. این فهم پایه، مثل ستون فقرات پرونده شماست و کمک می کند تا مسیر درستی را انتخاب کنید. پس بیایید با هم ببینیم این چک حقوقی چه خصوصیاتی دارد و کجا سروکله اش پیدا می شود.

چک برگشتی یعنی چی و چرا حقوقی میشه؟

خب، «چک برگشتی» که اسمش روی خودش است؛ یعنی چکی که به بانک بردید و بانک به دلایلی نتوانسته پولش را به شما بدهد. این دلایل هم معمولاً کمبود موجودی، مسدودی حساب، ناخوانا بودن امضا یا خط خوردگی و … است. تا اینجا که مشخص. اما حالا چرا بعضی چک ها فقط جنبه حقوقی پیدا می کنند و نمی توان سراغ پیگیری کیفری شان رفت؟ اجازه بدهید چند تا از مهم ترین دلایلش را برایتان بگویم:

• چک وعده دار: فرض کنید چک را امروز صادر کرده اند اما تاریخ رویش برای دو ماه دیگر است. این یعنی چک وعده دار است و قانون، آن را فقط حقوقی می داند. هدف چک، پرداخت در زمان حال است، نه آینده!
• چک بابت ضمانت: خیلی وقت ها برای تضمین یک معامله یا انجام یک تعهد، چک می دهیم. این چک ها چک ضمانت هستند و اگر برگشت بخورند، فقط از طریق حقوقی قابل پیگیری اند.
• چک سفید امضا: اگر چک را بدون مبلغ یا تاریخ امضا کنید و بعداً خودتان یا کسی که چک را به او داده اید، این اطلاعات را پر کند، این چک دیگر کیفری نیست و فقط می توانید حقوقی اقدام کنید.
• چک مشروط: یعنی وصول چک را به یک شرطی گره زده باشید. مثلاً بگویید اگر فلان کار انجام شد، این چک قابل وصول است. خب این هم حقوقی می شود.
• اهمال کاری دارنده چک: اینجا دیگر تقصیر خودتان است! اگر بعد از برگشت خوردن چک، در مهلت های قانونی (مثلاً 6 ماه از تاریخ صدور برای ارائه به بانک یا 6 ماه از تاریخ گواهی عدم پرداخت برای شکایت کیفری) اقدام نکنید، حق شکایت کیفری تان از بین می رود و فقط مسیر حقوقی برایتان باز می ماند.
• صدور چک از حساب مسدود یا بلااعتبار: اگر کسی چکی از حسابی که قبلاً مسدود شده یا کلاً بی اعتبار است، صادر کند، این هم می تواند جنبه حقوقی داشته باشد.

حواستان باشد! چک برگشتی حقوقی، برخلاف چک کیفری، منجر به مجازات زندان برای صادرکننده نمی شود، بلکه هدف اصلی آن فقط گرفتن پولتان و خسارت های وارده است.

تفاوت های کلیدی شکایت حقوقی و کیفری چک برگشتی

شاید بپرسید خب فرق این دو تا چیست؟ چرا اینقدر روی تفاوتشان تأکید می کنیم؟ دلیلش این است که انتخاب مسیر درست، هم در زمان شما صرفه جویی می کند و هم نتیجه بهتری برایتان به دنبال دارد. بیایید این دو نوع شکایت را کنار هم بگذاریم تا قشنگ بفهمیم چه فرقی با هم دارند:

معیار مقایسه	شکایت کیفری	شکایت حقوقی
شرایط تحقق	عدم موجودی در تاریخ مندرج و ارائه در مهلت قانونی (۶+۶ ماه) و عدم تحقق موارد استثنا	هرگونه چک برگشتی که شرایط شکایت کیفری را نداشته باشد (مانند وعده دار، ضمانت، سفید امضا و …)
هدف	مجازات صادرکننده (حبس، جزای نقدی) و وصول وجه چک	صرفاً وصول وجه چک و خسارات
مرجع رسیدگی	دادسرا و دادگاه کیفری	دادگاه حقوقی یا شورای حل اختلاف
مهلت اقدام	دقیق و محدود (۶ ماه برای ارائه به بانک، ۶ ماه برای شکایت بعد از گواهی عدم پرداخت)	به طور کلی تا ۱۰ سال از تاریخ صدور چک (البته برای چک های صیادی جدید، مسیر اجرای ثبت هم هست)
عواقب برای صادرکننده	مجازات حبس، ممنوع الخروجی، محرومیت های بانکی (در صورت عدم پرداخت یا عدم توافق)	صرفاً الزام به پرداخت وجه، خسارات و در صورت عدم پرداخت، توقیف اموال و در نهایت جلب
سوء سابقه	بله، در صورت صدور حکم قطعی	خیر، فقط سابقه مالی محسوب می شود
امکان جلب صادرکننده	بله (قبل از صدور حکم)	بله (پس از صدور حکم و عدم پرداخت یا عدم اثبات اعسار)

قوانین حاکم بر چک برگشتی حقوقی

اینکه بخواهیم برای چک برگشتی حقوقی اقدام کنیم، یعنی باید با قوانین مربوط به آن هم آشنا باشیم. مهم ترین قوانینی که در این زمینه به داد ما می رسند، «قانون تجارت» و «قانون صدور چک» هستند. البته قانون صدور چک بارها اصلاح شده، خصوصاً در مورد چک های صیادی، که هدفش افزایش اعتبار چک و کاهش مشکلات مربوط به آن بوده. پس اگر قرار است وارد این ماجرا شوید، یادتان باشد که به این قوانین مراجعه کنید یا از یک متخصص حقوقی کمک بگیرید.

مراحل گام به گام شکایت حقوقی چک برگشتی: از بانک تا دادگاه

حالا که فهمیدیم چک حقوقی چیست و چه فرقی با چک کیفری دارد، وقتش رسیده که آستین ها را بالا بزنیم و مراحل عملی کار را یاد بگیریم. نگران نباشید، قرار نیست پیچیدگی خاصی باشد. من قدم به قدم و با زبانی ساده برایتان توضیح می دهم تا بتوانید با آگاهی کامل پیش بروید.

گام اول: گرفتن گواهی عدم پرداخت (برگشت زدن چک) از بانک

اولین و مهم ترین قدم برای هر نوع شکایت چک، همین است: «برگشت زدن چک» و گرفتن «گواهی عدم پرداخت». این گواهی، سند اصلی شما برای اثبات این است که چک واقعاً پرداخت نشده. وقتی چکی دستتان دارید و تاریخش سررسیده، با مدارک شناسایی معتبر (کارت ملی) و اصل چک می روید بانک مربوطه. بانک هم بعد از بررسی، اگر موجودی نبود، چک را برگشت می زند و یک برگه به شما می دهد که به آن می گویند «گواهی عدم پرداخت».

نکات مهم:

• حتماً مطمئن شوید که در این گواهی، مشخصات صادرکننده، مبلغ چک، علت برگشت خوردن و مهر و امضای بانک، کامل و درست ثبت شده باشد. هر نقصی در این برگه، می تواند بعداً برایتان دردسرساز شود.
• اصل چک و گواهی عدم پرداخت را مثل جانتان نگه دارید! این ها مهم ترین مدارک شما هستند.

گام دوم: جمع آوری و آماده سازی مدارک لازم

بعد از اینکه گواهی عدم پرداخت را گرفتید، حالا وقت جمع و جور کردن بقیه مدارک است. یک پرونده حقوقی، مثل یک پازل است که هر تکه اش، یک مدرک است. پس همه را آماده کنید:

• اصل و کپی چک برگشتی: بله، حتی اگر برگشت خورده باشد، باز هم اصل چک مهم است.
• گواهی عدم پرداخت بانک: همان برگه ای که در گام اول گرفتید.
• مدارک هویتی خودتان: کپی کارت ملی و شناسنامه. اگر شرکت هستید، اساسنامه و آخرین آگهی تغییرات شرکت.
• مستندات مربوط به معامله: اگر چک بابت قراردادی بوده، قرارداد را بیاورید. اگر فاکتوری دارید، آن را هم ضمیمه کنید. هر مدرکی که نشان دهد چرا این چک به شما داده شده، مفید است.
• مدارک مربوط به نشانی صادرکننده چک: برای اینکه ابلاغیه های دادگاه به دستش برسد، باید آدرس دقیقی از صادرکننده داشته باشید.

گام سوم: ثبت نام در سامانه ثنا و مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

امروزه تقریباً همه کارهای قضایی از طریق سامانه های الکترونیک انجام می شود. پس قبل از هر کاری، باید در «سامانه ثنا» ثبت نام کنید. اگر قبلاً ثبت نام نکرده اید، با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی این کار را انجام دهید. بعد از ثبت نام، با همین مدارکی که جمع کردید، دوباره به یکی از دفاتر خدمات قضایی نزدیک محل زندگی تان مراجعه می کنید.

در دفتر خدمات قضایی، باید فرم «دادخواست مطالبه وجه چک» را پر کنید. اینجا باید دقت زیادی به خرج دهید و اطلاعات را دقیق وارد کنید:

• خواهان: خودتان (دارنده چک)
• خوانده: صادرکننده چک
• خواسته: مطالبه وجه چک به همراه خسارت تأخیر تأدیه و هزینه های دادرسی.
• شرح دلایل: اینجا باید توضیح دهید که چرا چک برگشت خورده و حالا می خواهید پولتان را بگیرید.
• پیوست ها: همان مدارکی که در گام قبلی جمع کردید.

گام چهارم: پرداخت هزینه های دادرسی و ابطال تمبر

شکایت حقوقی، مثل هر کار قانونی دیگری، هزینه هایی دارد. این هزینه ها شامل «هزینه دادرسی» و «ابطال تمبر» می شوند. هزینه دادرسی بر اساس مبلغ چک (ارزش خواسته) محاسبه می شود. معمولاً یک درصدی از مبلغ چک در نظر گرفته می شود که در مراحل مختلف (بدوی، تجدیدنظر و …) ممکن است متفاوت باشد.

اگر واقعاً توان پرداخت این هزینه ها را ندارید، می توانید همزمان با دادخواست اصلی، درخواست «اعسار از پرداخت هزینه دادرسی» را هم بدهید. در این صورت، دادگاه به وضعیت مالی شما رسیدگی می کند و اگر ثابت شود که واقعاً توان پرداخت ندارید، معاف می شوید یا به صورت اقساطی آن را می پردازید.

گام پنجم: تعیین مرجع رسیدگی (صلاحیت دادگاه یا شورای حل اختلاف)

حالا باید مشخص شود که پرونده شما به کدام مرجع می رود: «دادگاه حقوقی» یا «شورای حل اختلاف». این بستگی به مبلغ چک دارد:

• شورای حل اختلاف: اگر مبلغ چک شما تا 20 میلیون تومان (در حال حاضر) باشد، پرونده تان در شورای حل اختلاف رسیدگی می شود. این مبلغ ممکن است در آینده تغییر کند.
• دادگاه حقوقی: اگر مبلغ چک بیشتر از 20 میلیون تومان باشد، باید به دادگاه حقوقی مراجعه کنید.

یک نکته مهم دیگر «صلاحیت محلی» است. یعنی پرونده در کدام شهر و کدام دادگاه رسیدگی می شود؟ معمولاً دادگاه محل اقامت خوانده (صادرکننده چک)، محل صدور چک، یا محل انجام معامله (اگر قراردادی وجود داشته باشد) صالح به رسیدگی است.

گام ششم: پیگیری پرونده در دادگاه و حضور در جلسات دادرسی

بعد از اینکه دادخواست را ثبت کردید و به مرجع مربوطه ارجاع شد، باید حواستان به ابلاغیه ها باشد. همه ابلاغیه ها از طریق همان سامانه ثنا به دستتان می رسد. تاریخ جلسات دادرسی، لایحه ها، و هر اتفاق دیگری را باید از این طریق پیگیری کنید.

اگر جلسه دادرسی تعیین شد، حتماً خودتان یا وکیلتان در جلسه حاضر شوید. اینجا فرصت دارید که دفاعیات خود را ارائه دهید، مدارک جدیدی (مثل شهادت شاهد) ارائه کنید یا توضیحاتی بدهید که قاضی را قانع کند. نبودن شما در جلسه می تواند به ضررتان تمام شود.

گام هفتم: صدور رأی و ابلاغ آن

بعد از بررسی همه جوانب، قاضی رأی خود را صادر می کند. معمولاً اگر حق با شما باشد، حکم به «پرداخت وجه چک به همراه خسارت تأخیر تأدیه و هزینه های دادرسی» صادر می شود. این رأی هم از طریق سامانه ثنا به شما و طرف مقابل ابلاغ می شود.

یادتان باشد که طرفین پرونده، یک مهلت قانونی (معمولاً 20 روز از تاریخ ابلاغ) دارند که اگر به رأی اعتراض داشته باشند، «تجدیدنظرخواهی» کنند. اگر در این مهلت اعتراضی نشود یا اعتراض رد شود، رأی قطعی می شود و وارد مرحله بعدی، یعنی «اجرای حکم» می شویم.

پس از صدور حکم: اجرای حکم و راهکارها

تا اینجا مراحل شکایت و گرفتن حکم را یاد گرفتید. اما گرفتن حکم، آخر ماجرا نیست! حالا باید کاری کنید که آن حکم اجرا شود و پولتان را بگیرید. این مرحله هم خودش ریزه کاری های خاص خودش را دارد که با هم مرور می کنیم.

اجرای حکم دادگاه

وقتی رأی دادگاه قطعی شد، باید به «واحد اجرای احکام دادگستری» مراجعه کنید. آنجا شما درخواست «صدور اجرائیه» می دهید. اجرائیه یک سند رسمی است که به محکوم علیه (همان صادرکننده چک) ابلاغ می شود و به او مهلت می دهد تا ظرف مدت معینی (مثلاً 10 روز) مبلغ بدهی را پرداخت کند. اگر در این مدت بدهی پرداخت نشد، حالا نوبت به کارهای جدی تر می رسد.

در این مرحله، شما می توانید اموال صادرکننده چک را معرفی کنید تا توقیف شود. هر چیزی که به اسم او باشد، از حساب های بانکی گرفته تا ملک، خودرو، سهام شرکت یا حتی حقوق و مزایای دریافتی اش، می تواند توقیف شود. اگر با توقیف اموال هم بدهی پرداخت نشد، این اموال به مزایده گذاشته می شوند و از محل پول آن، بدهی شما پرداخت خواهد شد.

دعوای اعسار از پرداخت محکوم به

اینجاست که قضیه می تواند کمی پیچیده شود. ممکن است صادرکننده چک ادعا کند که «معسر» است؛ یعنی توان مالی برای پرداخت بدهی اش را ندارد. او باید با ارائه مدارک و شهود، این ادعایش را ثابت کند. اگر دادگاه «اعسار» او را بپذیرد، یعنی او واقعاً فقیر است و نمی تواند یکجا پول را بپردازد، آن وقت مبلغ چک به صورت «اقساطی» از او گرفته می شود.

اما یک نکته مهم: اگر صادرکننده چک بعد از ابلاغ اجرائیه، نه بدهی اش را پرداخت کرد و نه درخواست اعسار داد (یا درخواست اعسارش رد شد)، شما می توانید «حکم جلب» او را بگیرید. در این صورت، صادرکننده چک بازداشت می شود تا زمانی که بدهی اش را بپردازد یا راهکاری برای پرداخت آن پیدا کند.

مطالبه خسارت تأخیر تأدیه

فکر نکنید فقط اصل پولتان را می گیرید! شما حق دارید خسارت دیرکرد پرداخت (خسارت تأخیر تأدیه) را هم از صادرکننده چک بگیرید. این خسارت بر اساس شاخص تورم اعلامی توسط بانک مرکزی محاسبه می شود و تا روز پرداخت کامل بدهی ادامه پیدا می کند. پس حواستان باشد که در دادخواستتان، حتماً این خسارت را هم مطالبه کنید.

نکات تکمیلی و توصیه های مهم

تا اینجا مراحل اصلی شکایت حقوقی چک برگشتی را با هم مرور کردیم. اما این مسیر پر از ریزه کاری هایی است که دانستنشان می تواند به شما کمک کند تا با آرامش بیشتری جلو بروید و احتمال موفقیتتان را بالا ببرید. پس بیایید به چند نکته مهم دیگر هم نگاهی بیندازیم.

اهمیت مشاوره با وکیل متخصص

شاید فکر کنید خودتان می توانید از پس این کارها برآیید، اما راستش را بخواهید، پیچیدگی های قانونی کم نیست. قوانین مدام در حال تغییرند و رویه ها در دادگاه ها ممکن است فرق کنند. اینجا یک «وکیل متخصص» مثل یک راهنمای کاربلد کنار شماست:

• به شما کمک می کند که بهترین مسیر را انتخاب کنید (آیا واقعاً چک شما حقوقی است؟).
• از اشتباهات رایج که ممکن است روند پرونده را کند کند یا حتی به ضررتان تمام شود، جلوگیری می کند.
• پرونده تان را سریع تر به نتیجه می رساند.
• می تواند در جلسات دادگاه از حق شما دفاع کند و لایحه های قوی بنویسد.

خلاصه، داشتن یک وکیل خوب، مثل این است که با یک نقشه کامل وارد یک جنگل ناشناخته شوید؛ هم مسیر را بلد می شوید و هم از خطرات احتمالی دور می مانید.

شکایت حقوقی چک برگشتی صیادی: داستان کمی فرق می کند

اگر چکی که دستتان برگشت خورده، از نوع «چک های صیادی جدید» باشد، یک مزیت دیگر هم دارید. چک های صیادی که در سامانه بانک مرکزی ثبت شده اند، می توانند علاوه بر دادگاه، از طریق «اجرای ثبت» هم پیگیری شوند. مزیت اجرای ثبت این است که:

• معمولاً سریع تر به نتیجه می رسد.
• در اجرای ثبت، دیگر نیاز به اثبات اعسار صادرکننده چک نیست و مستقیماً می توان برای توقیف اموال اقدام کرد.

پس اگر چک صیادی دارید و ثبت هم شده، حتماً این مسیر را هم در نظر بگیرید.

راهکارهای پیشگیری از مشکلات چک برگشتی

همیشه پیشگیری بهتر از درمان است! برای اینکه اصلاً گرفتار چک برگشتی نشوید، چند نکته را آویزه گوشتان کنید:

• استعلام خوش حسابی صادرکننده: قبل از گرفتن چک، حتماً از طریق سامانه صیاد بانک مرکزی، وضعیت اعتبار صادرکننده چک را بررسی کنید. ببینید قبلاً چک برگشتی داشته یا نه.
• از پذیرش چک های مشروط، ضمانت یا وعده دار خودداری کنید: اگر هدف اصلی شما امکان پیگیری کیفری است، این نوع چک ها را قبول نکنید، چون همانطور که گفتیم فقط حقوقی اند.
• دقت در تکمیل اطلاعات چک: مطمئن شوید که همه اطلاعات چک (مبلغ، تاریخ، نام و نام خانوادگی، امضا) درست و بدون خط خوردگی و خوانا باشد.

مدت زمان تقریبی رسیدگی به پرونده

یکی از سوالات پرتکرار این است که این روند چقدر طول می کشد؟ راستش را بخواهید، نمی توان یک زمان دقیق داد. مدت زمان رسیدگی به پرونده های چک برگشتی حقوقی به عوامل مختلفی بستگی دارد:

• پیچیدگی پرونده: آیا دفاعیات خاصی مطرح شده؟ آیا نیاز به کارشناسی هست؟
• حجم کار مراجع قضایی: شلوغی دادگاه یا شورای حل اختلاف نقش مهمی دارد.
• رفتار طرفین: آیا صادرکننده چک همکاری می کند یا مدام سعی در وقت کشی دارد؟

اما به طور کلی، از زمان ثبت دادخواست تا اجرای حکم، ممکن است چند ماه تا حتی بیشتر طول بکشد. صبور باشید و مراحل را با دقت دنبال کنید.

چک لیست مدارک مورد نیاز برای شکایت حقوقی چک برگشتی

برای اینکه همه چیز دم دستتان باشد و چیزی را از قلم نیندازید، این چک لیست را همیشه مد نظر داشته باشید:

1. اصل و کپی چک برگشتی.
2. گواهی عدم پرداخت از بانک.
3. کپی کارت ملی و شناسنامه شما.
4. مدارک هویتی شرکت (اگر خواهان شخص حقوقی است).
5. مدارک مرتبط با معامله یا دلیل صدور چک (قرارداد، فاکتور و…).
6. اطلاعات دقیق محل اقامت صادرکننده چک.

داشتن این مدارک به شما کمک می کند تا با آمادگی کامل وارد روند شکایت شوید.

نتیجه گیری

در این مقاله سعی کردیم تا مراحل شکایت چک برگشتی حقوقی را به زبان ساده و خودمانی برای شما توضیح دهیم. دیدید که حتی اگر چکی برگشت بخورد و امکان پیگیری کیفری هم نباشد، باز هم قانون راه هایی برای احقاق حق شما در نظر گرفته است. از دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک و جمع آوری مدارک گرفته تا تنظیم دادخواست، پیگیری در دادگاه و در نهایت اجرای حکم، همه این مراحل نیاز به دقت، صبر و آگاهی دارند.

یادتان باشد که دنیای قانون، پیچیدگی های خاص خودش را دارد و اگر بدون اطلاعات کافی وارد این مسیر شوید، ممکن است به جای گرفتن حق تان، دچار دردسرهای بیشتری شوید. پس، با مطالعه این راهنما، حالا شما یک دید کلی و جامع نسبت به این فرآیند پیدا کرده اید. همیشه در کنار آگاهی، اگر احساس کردید که نیاز به کمک بیشتری دارید، از مشاوره با یک وکیل متخصص دریغ نکنید. وکیل، مثل یک راهنمای باتجربه، می تواند دستتان را بگیرد و شما را از پیچ و خم های قانونی به سلامت عبور دهد تا به حق تان برسید. امیدواریم این مطالب برایتان مفید بوده باشد و بتوانید با آگاهی کامل، حقوق خود را پیگیری کنید.