پرونده پرچالش حج ۱۴۰۳ بسته شد
پرونده حج ۱۴۰۳ با بازگشت ۸۷ هزار و ۶۵۰ زائر ایرانی از عربستان درحالی بسته شد، که به دلیل بروز برخی مسائل، از جمله بازداشت و بازگرداندن برخی از زائران به کشور و همچنین شمار فوتی‌ها بر اثر گرما، آن را به یکی از پرچالش‌ترین پرونده‌های حج تبدیل کرد.
به گزارش لاکو، حج ۱۴۰۳ با اعزام نخستین کاروان‌ها از ۲۴ اردیبهشت ماه آغاز شد. گفته شده بود قرار است با مجوز عربستان، پروازهای حج توسط دو شرکت هواپیمایی ایران (هما و معراج) انجام شود، اما تا پایان حج، جابه‌جایی زائران فقط توسط یک شرکت هواپیمایی (هما) انجام شد.
استفاده از یک شرکت هواپیمایی برای انتقال ۸۷ هزار و ۶۵۰ زائر در ۶۲ روز، تاخیرها را گاه به هفت ساعت رساند و در برنامه انتقال و بازگشت زائران، جابه‌جایی‌ها را ایجاد کرد، چنانکه در ابتدا گفته شده بود زائران تا ۱۸ تیرماه به ایران بازمی‌گردند، اما انتقال آنها تا بامداد ۲۴ تیرماه طول کشید. با این حال، مدیرعامل هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران، در پایان عملیات پروازها حج، آن را در رسته آرام‌ترین و منظم‌ترین عملیات‌های پروازی حج تمتع قرار داد و درباره تأخیرها نیز گفت: «میانگین تأخیرهای رفت و برگشت حج ۴۰ دقیقه بود که رکورد جدیدی در میزان کمترین تأخیر در انجام پروازهای حج در سال‌های گذشته بود.»
نگرانی مسئولان حج و زیارت پیش از آغاز حج ۱۴۰۳، درباره «سرانه اسکان» زائران در شهر مدینه و در منطقه منا بود. سفر حج بیش از ۳۰ روز طول می‌کشد و زائران ۵ روز آن را در مدینه می‌مانند. مدت کوتاه ماندگاری در مدینه با وجود اعتراض‌های زائران، به خاطر کمبود هتل در این شهر است، که تعداد آنها به دلیل اجرای طرح توسعه و تخریب تعداد زیادی از هتل‌های قدیمی مدینه کمتر شده است. سازمان حج و زیارت در شهر مکه ۶۳ هتل و در شهر مدینه ۱۹ هتل اجاره کرده بود.
در منا، که زائران حدود سه روز در چادر اقامت داشتند، سرانه اسکان هر زائر به گفته رئیس سازمان حج و زیارت، حدود ۸۰ سانتی‌متر بود.
حج اما زمانی وارد چالش شد، که ۶ نفر از اعضاء گروه رسانه‌ای حج و زیارت صدا و سیما پیش از آغاز مناسک حج، از مدینه به ایران بازگردانده شدند. این اتفاق واکنش‌های زیادی داشت. پیمان جبلی، رئیس صدا و سیما درباره آن گفت: «همکاران ما در حال ضبط یک تلاوت قرآن کریم در مسجدالنبی برای پخش در قالب یک برنامه بودند که بازداشت و در ادامه به بازداشتگاه منتقل شدند.» حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالفتاح نواب، نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت هم تایید کرد که این اقدام برای اولین بار اتفاق افتاده است.
پس از آن خبرهای دیگری از بازداشت یکی از قاریان قرآن و زائران ایرانی شنیده شد. سازمان حج و زیارت و سفارت ایران در عربستان تا کنون آمار دقیقی از شمار زائرانی که در حج امسال بازداشت و زندانی شده‌اند، منتشر نکرده‌اند، اما این رفتار اعتراض نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت را برانگیخت. نواب این رفتار عربستان را «بی‌سابقه» دانست و گفت: «برای نخستین‌بار در تاریخ حج‌گزاری، ۶ نفر از خادمان زائران را برگرداندند و در ادامه برخی دستگیری‌ها اتفاق افتاد و زائران را بردند و در نزدیکی جده رها کردند و علت را هم اجرای دستورالعمل حج «بلا تصریح» (حج بدون مجوز) عنوان کردند، در حالی‌که تمام این افراد تصریح داشتند و با ویزای حج به این کشور وارد شده‌اند.» نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت همچنین به بازداشت یکی از زائران ایرانی که گفته می‌شد از قاریان اعزامی به حج بوده است، اشاره کرده بود.
نواب در میان سخنرانی‌هایی که در حج داشت، به محدودیت‌هایی که از برگزاری برخی دیدارها و گردهمایی‌های بعثه مانع شده بود، نیز اشاره‌ای داشت. تحت‌تاثیر این شرایط، مراسم «برائت از مشرکین» و دعاهای کمیل نیز تحت‌تدابیر امنیتی و حفاظتی عربستان برگزار شد.
دامنه این محدودیت‌ها به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در جمع زائران ایرانی نیز کشیده شد؛ نخست اعلام شد که عربستان با استقرار صندوق‌های رأی گیری در میان حجاج ایرانی، مخالفت کرده است، اما با رایزنی های گسترده، سرانجام با موافقت عربستان، دو مرحله رأی‌گیری انتخابات ریاست جمهوری ایران در هتل‌های محل اسکان زائرن ایرانی انجام شد.
مانند چند سال اخیر، مراسم دعای کمیل، امسال هم در بین‌الحرمین برگزار نشد. ایران تا پیش از سال ۱۳۹۵ در بین‌الحرمین این مراسم را برگزار می‌کرد. مقامات حج ایران، پیش از آغاز حج ۱۴۰۳ پیشنهاد کرده بودند این مراسم در پشت بام مسجدالنبی در مدینه برگزار شود و از مقامات وزارت خارجه خواسته بودند این پیشنهاد را جدی تر پیگیری کند. نواب در پایان حج درباره سرانجام آن پیشنهاد، اظهار کرد: «بین‌الحرمین اکنون در مسیر تردد زائران قرار گرفته است و ما راضی به این نیستیم که در مسیر تردد آنها قرار بگیریم. پشت بام مسجدالنبی فضای بسیار خوبی دارد که برگزاری دعای کمیل در آنجا می‌تواند برای زائران ایرانی بسیار جالب باشد. دو سال است این درخواست را مطرح کرده‌ایم و اگر این همکاری شود سفر زیارتی حج برای زائران ایرانی بسیار دلچسب خواهد شد.»
گرما، چالش دیگری را برای حج امسال رقم زد؛ اگرچه نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت در آخرین گزارشی که داد، شمار زائران فوت‌شدۀ ایرانی در حج ۱۴۰۳ را به نسبت سال گذشته ۳۰ درصد کمتر اعلام کرد، اما مقامات عربستان تأیید کردند که بیش از ۱۳۰۰ نفر جان خود را در حج از دست دادند، درحالی که علت مرگ بیشتر آنها، گرمای شدید و افزایش دمای بیش از ۵۱ درجه سانتیگراد بوده است. طبق آخرین آماری هم که هیأت پزشکی حج و زیارت ایران داده است، از جمع زائران ایرانی، حدود ۲۸ نفر جان خود را در حج امسال از دست دادند که دلیل فوت شماری از آنها گرما بوده است.
با وجود این چالش‌ها، حج امسال با یک تفاوت دیگر پشت سر گذاشته شد؛ جابه‌جایی زائران ایرانی بین مدینه و مکه، با قطار سریع‌السیر انجام شد، که ۹ ساعت فاصله بین این دو شهر را تا حدود دو و نیم ساعت کاهش داد.
دفتر حج ۱۴۰۳ درحالی بسته شد که انتظار می‌رود با توجه به سطح روابط دیپلماتیک ایران و عربستان، برای جلوگیری از تکرار برخی از این چالش‌ها، برخوردها و محدودیت‌ها در حج آینده، طرفین با حفظ کرامت، شأن و جایگاه زائران، که گفته می‌شود در توافق‌نامه حج ایران همواره روی این بند تاکید شده است، تدابیر و پیش‌بینی‌های لازم را بسنجند.
پایان خبر لاکو
