پیس میکر قلب چیست؟

پیس میکر قلب، دستگاهی حیاتی است که برای تنظیم ضربان قلب در افرادی که دچار اختلالات ریتم هستند، به کار می‌رود. این وسیله کوچک و هوشمند، با ارسال پالس‌های الکتریکی منظم، به قلب کمک می‌کند تا عملکرد طبیعی خود را بازیابد. آشنایی با نحوه کارکرد، انواع و مراقبت‌های پس از کاشت پیس میکر برای بیماران و خانواده‌های آن‌ها ضروری است تا با اطمینان بیشتری با این فناوری زندگی کنند.

سفری به دنیای ضربان‌ساز قلب: نقش حیاتی ریتم منظم در سلامت

قلب، این پمپ حیاتی بدن، با ریتمی منظم و هماهنگ، خون را به تمامی اعضای بدن می‌رساند. این هماهنگی، شرط اساسی برای حفظ سلامت و ادامه حیات است. هرگونه ناهنجاری در این ریتم، که به آن آریتمی گفته می‌شود، می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامتی فرد داشته باشد. از سرگیجه و خستگی مزمن گرفته تا سنکوپ و حتی در موارد شدیدتر، خطر مرگ ناگهانی.

در مواجهه با این اختلالات ریتمیک، بویژه کندی ضربان قلب یا برادیکاردی، علم پزشکی راه‌حلی نوین و موثر ارائه داده است: پیس میکر قلب. این دستگاه الکترونیکی کوچک، نقش ضربان‌ساز طبیعی قلب را بر عهده می‌گیرد و با پالس‌های الکتریکی خود، تضمین می‌کند که قلب همواره با ریتمی مناسب و کافی بتپد. این فناوری نه تنها علائم آزاردهنده را برطرف می‌کند، بلکه کیفیت زندگی را به شکل چشمگیری بهبود می‌بخشد و از عوارض جبران‌ناپذیر جلوگیری می‌کند.

پیس میکر قلب چیست؟ تعریف جامع و ساده یک نجات‌بخش

پیس میکر قلب، که با نام‌های دیگری همچون ضربان‌ساز مصنوعی یا باتری قلب نیز شناخته می‌شود، یک تجهیزات پزشکی پیشرفته و قابل کاشت است که برای مدیریت اختلالات ریتم قلبی طراحی شده است. این دستگاه، با تولید پالس‌های الکتریکی کوچک، تحریک لازم برای انقباض صحیح و به موقع عضلات قلب را فراهم می‌کند. تفاوت اصلی آن با ضربان‌ساز طبیعی قلب (گره سینوسی-دهلیزی) در این است که پیس میکر، یک وسیله خارجی است که در زمان ضعف یا نارسایی سیستم هدایتی طبیعی قلب، وارد عمل می‌شود.

هدف اصلی از استفاده از پیس میکر، بازگرداندن ریتم قلب به حالت طبیعی و فیزیولوژیک است. این کار به معنای تضمین خون‌رسانی کافی به تمامی بافت‌ها و اندام‌های بدن است. وقتی قلب کند می‌تپد یا ضربان نامنظم دارد، اکسیژن و مواد مغذی به میزان کافی به مغز و سایر ارگان‌ها نمی‌رسد که می‌تواند منجر به علائمی مانند سرگیجه، ضعف، خستگی و حتی غش شود. پیس میکر با رفع این مشکل، کیفیت زندگی بیمار را به طرز چشمگیری بهبود می‌بخشد.

سیستم هدایت الکتریکی طبیعی قلب: درک پیش‌نیاز برای شناخت پیس میکر

برای درک کامل عملکرد پیس میکر، ابتدا باید با سیستم هدایت الکتریکی طبیعی قلب آشنا شویم. قلب ما دارای یک شبکه پیچیده از سلول‌های تخصصی است که سیگنال‌های الکتریکی تولید و هدایت می‌کنند و موجب انقباض هماهنگ عضلات قلب می‌شوند. نقطه آغازین این سیستم، گره سینوسی-دهلیزی (SA Node) نام دارد که به آن ضربان‌ساز طبیعی قلب نیز گفته می‌شود. این گره در دیواره دهلیز راست قرار دارد و به صورت خودکار، پالس‌های الکتریکی تولید می‌کند.

پالس‌های الکتریکی از گره SA به سمت گره دهلیزی-بطنی (AV Node) در مرز بین دهلیزها و بطن‌ها حرکت می‌کنند. از گره AV، این سیگنال‌ها از طریق دسته‌های هدایتی (مانند دسته هیس) و سپس سلول‌های پورکینژ به تمامی قسمت‌های بطن‌ها منتشر می‌شوند. این فرآیند موجب انقباض ابتدا دهلیزها و سپس بطن‌ها می‌شود و به این ترتیب، خون به طور موثر در بدن پمپ می‌گردد. هرگونه اختلال در تولید یا هدایت این سیگنال‌ها می‌تواند نیاز به پیس میکر را ایجاد کند.

چرا به پیس میکر نیاز پیدا می‌کنیم؟ اندیکاسیون‌های کاشت دستگاه

نیاز به پیس میکر زمانی مطرح می‌شود که سیستم هدایت الکتریکی طبیعی قلب دچار اختلال شده و نتواند ضربان قلب را به درستی تنظیم کند. رایج‌ترین دلایل نیاز به پیس میکر عبارتند از:

برادیکاردی (کندی ضربان قلب) و علائم آن

برادیکاردی به وضعیتی گفته می‌شود که ضربان قلب کمتر از حد طبیعی (معمولاً کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه در حالت استراحت) باشد. این کندی می‌تواند ناشی از ضعف گره سینوسی یا انسداد در مسیرهای هدایتی باشد. علائم رایج برادیکاردی شامل سرگیجه، احساس خستگی مداوم، تنگی نفس، درد قفسه سینه، و در موارد شدیدتر، غش (سنکوپ) است. پیس میکر با افزایش ضربان قلب به محدوده طبیعی، این علائم را از بین می‌برد.

بلوک‌های قلبی (بلوک دهلیزی-بطنی)

بلوک قلبی به وضعیتی اطلاق می‌شود که سیگنال‌های الکتریکی به طور کامل یا جزئی از دهلیزها به بطن‌ها منتقل نمی‌شوند. بلوک‌های دهلیزی-بطنی به سه درجه تقسیم می‌شوند که در درجات شدیدتر (درجه دوم و سوم)، نیاز به پیس میکر تقریباً قطعی است. در این شرایط، بطن‌ها به صورت مستقل و با ضربانی بسیار کندتر می‌تپند که می‌تواند حیات بیمار را به خطر اندازد.

سندرم سینوس بیمار (Sick Sinus Syndrome)

این سندرم شامل مجموعه‌ای از اختلالات عملکردی در گره سینوسی (ضربان‌ساز طبیعی قلب) است که منجر به کندی یا نامنظمی شدید ضربان قلب می‌شود. این اختلالات می‌تواند شامل دوره‌های طولانی مکث در ضربان قلب، کندی شدید و ناگهانی یا حتی تناوب بین ضربان‌های بسیار تند و کند باشد.

نارسایی قلبی و پیس میکرهای خاص (CRT)

در برخی موارد از نارسایی قلبی پیشرفته، بویژه زمانی که بطن‌های قلب به صورت ناهماهنگ منقبض می‌شوند، از نوع خاصی از پیس میکرها به نام پیس میکر سه حفره‌ای یا CRT (Cardiac Resynchronization Therapy) استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها با تحریک همزمان و هماهنگ بطن‌ها، به بهبود عملکرد پمپاژ قلب و کاهش علائم نارسایی قلبی کمک می‌کنند.

سایر آریتمی‌ها

علاوه بر موارد فوق، در برخی آریتمی‌های دیگر که با دارو یا روش‌های درمانی دیگر قابل کنترل نیستند و منجر به کندی خطرناک ضربان قلب می‌شوند، نیز ممکن است از پیس میکر استفاده شود. تشخیص نهایی نیاز به این دستگاه، همواره توسط پزشک متخصص قلب و عروق و بر اساس نتایج آزمایشات و علائم بالینی بیمار صورت می‌گیرد.

اجزای اصلی پیس میکر قلب: نگاهی به ساختار دستگاه

پیس میکر قلب، علیرغم اندازه کوچک خود، از اجزای دقیقی تشکیل شده است که هر یک وظیفه خاصی را بر عهده دارند. شناخت این اجزا به درک بهتر عملکرد کلی دستگاه کمک می‌کند:

ژنراتور پالس (باتری و مدار الکترونیکی)

این بخش، قلب تپنده پیس میکر است. ژنراتور پالس، یک جعبه فلزی کوچک است که معمولاً از تیتانیوم ساخته شده و شامل یک باتری لیتیومی بادوام و مدارهای الکترونیکی پیچیده است. این مدارها مسئول تولید پالس‌های الکتریکی با ولتاژ و فرکانس مشخص هستند. علاوه بر این، ژنراتور پالس دارای سنسورهایی است که فعالیت الکتریکی طبیعی قلب را تشخیص داده و فقط در صورت نیاز، پالس‌های تحریک‌کننده را ارسال می‌کند. باتری این بخش، طول عمری بین ۵ تا ۱۵ سال دارد که بسته به نوع دستگاه و میزان استفاده متفاوت است.

لیدها (سیم‌ها) و نقش آن‌ها در اتصال به قلب

لیدها، سیم‌های عایق و انعطاف‌پذیری هستند که ژنراتور پالس را به بافت قلب متصل می‌کنند. هر لید در انتهای خود یک الکترود کوچک دارد که با دیواره قلب در تماس قرار می‌گیرد. وظیفه اصلی لیدها دوگانه است: هم پالس‌های الکتریکی تولید شده توسط ژنراتور را به قلب می‌رسانند تا آن را تحریک کنند (pacing) و هم فعالیت الکتریکی طبیعی قلب را حس می‌کنند (sensing) تا ژنراتور بداند چه زمانی باید پالس بفرستد و چه زمانی نباید. تعداد لیدها بسته به نوع پیس میکر (تک‌حفره‌ای، دوحفره‌ای، سه‌حفره‌ای) متفاوت است.

اهمیت برنامه‌ریزی (Programmer) دستگاه

پیس میکرها دستگاه‌های هوشمندی هستند که نیاز به تنظیم و برنامه‌ریزی دقیق دارند. این کار توسط دستگاهی به نام “پروگرامر” انجام می‌شود. پروگرامر، یک کامپیوتر مخصوص است که پزشک از طریق امواج رادیویی (بدون نیاز به باز کردن سینه بیمار) با پیس میکر ارتباط برقرار می‌کند. با استفاده از پروگرامر، پزشک می‌تواند پارامترهای مختلفی مانند حداقل ضربان قلب، حساسیت دستگاه به فعالیت طبیعی قلب، ولتاژ پالس‌ها و نحوه پاسخگویی دستگاه به فعالیت بدنی بیمار را تنظیم کند. تنظیمات دوره‌ای توسط پروگرامر برای اطمینان از عملکرد بهینه و طولانی‌تر شدن عمر باتری ضروری است.

انواع پیس میکر قلب: از موقت تا دائمی و پیشرفت‌های نوین

پیس میکرها در دو دسته اصلی موقت و دائمی قرار می‌گیرند که هر کدام کاربردها و ویژگی‌های خاص خود را دارند. پیشرفت‌های اخیر در تجهیزات پزشکی، مدل‌های جدیدی از پیس میکرها را نیز معرفی کرده است.

پیس میکر موقت

این نوع پیس میکر برای شرایط بحرانی و کوتاه‌مدت طراحی شده است. ژنراتور پالس آن در خارج از بدن بیمار قرار می‌گیرد و لیدها از طریق وریدهای بزرگ به قلب هدایت می‌شوند.

• کاربردها: در موارد اورژانسی مانند برادیکاردی شدید پس از حمله قلبی، پیش از جراحی قلب یا قبل از کاشت پیس میکر دائمی برای تثبیت وضعیت بیمار استفاده می‌شود. همچنین برای تشخیص و درمان برخی آریتمی‌ها به صورت موقت به کار می‌رود.
• نحوه عملکرد و نگهداری: ژنراتور خارجی قابلیت تنظیم دارد و لیدها معمولاً از طریق رگ‌های گردن یا کشاله ران وارد می‌شوند. نگهداری از محل ورود لیدها برای جلوگیری از عفونت ضروری است و معمولاً پس از بهبود وضعیت بیمار یا کاشت پیس میکر دائمی، دستگاه موقت خارج می‌شود.

پیس میکر دائمی (PPM)

پیس میکر دائمی، همانطور که از نامش پیداست، برای حمایت طولانی‌مدت و مادام‌العمر از ریتم قلب طراحی شده است. ژنراتور پالس زیر پوست قفسه سینه کاشته می‌شود و لیدها به صورت دائمی به قلب متصل می‌گردند.

پیس میکر تک حفره‌ای (Single-chamber)

این نوع پیس میکر تنها یک لید دارد که معمولاً در بطن راست قلب قرار می‌گیرد. این دستگاه‌ها برای بیمارانی مناسب هستند که تنها در یک حفره قلبی (معمولاً بطن) دچار مشکل ریتمی هستند، مثلاً در موارد بلوک دهلیزی-بطنی کامل که دهلیزها به صورت طبیعی کار می‌کنند اما سیگنال به بطن نمی‌رسد.

پیس میکر دو حفره‌ای (Dual-chamber)

این پیس میکر دارای دو لید است: یکی در دهلیز راست و دیگری در بطن راست. این لیدها به دستگاه اجازه می‌دهند تا فعالیت هر دو حفره را حس کرده و در صورت نیاز، هر دو حفره را تحریک کند. این نوع پیس میکر طبیعی‌ترین پاسخ را به ریتم قلب ارائه می‌دهد، زیرا ترتیب انقباض دهلیزها و بطن‌ها را حفظ می‌کند و برای اکثر بیمارانی که نیاز به پیس میکر دارند، انتخاب ایده‌آلی است.

پیس میکر سه حفره‌ای (Tripple-chamber / CRT-P)

این پیس میکر که به آن پیس میکر بازهمگام‌سازی قلبی (CRT-P) نیز گفته می‌شود، دارای سه لید است: یکی در دهلیز راست، و دو لید دیگر در بطن راست و بطن چپ. این دستگاه‌ها به طور خاص برای بیماران مبتلا به نارسایی قلبی پیشرفته و ناهماهنگی در انقباض بطن‌ها طراحی شده‌اند. هدف CRT-P، همگام‌سازی انقباضات بطن‌ها برای بهبود قدرت پمپاژ قلب و کاهش علائم نارسایی است.

پیس میکر بدون لید (Leadless Pacemaker): انقلابی در کاشت

پیس میکر بدون لید، یک پیشرفت قابل توجه در تجهیزات پزشکی قلب به شمار می‌رود. این دستگاه بسیار کوچک، مستقیماً داخل بطن راست قلب کاشته می‌شود و نیازی به لیدهای سنتی که از طریق رگ‌ها به قلب می‌رسند، ندارد. مزایای این نوع پیس میکر شامل کاهش خطر عفونت، عدم نیاز به ایجاد “پاکت” زیر پوست، و کاهش عوارض مربوط به لیدها است. این تکنولوژی برای بیماران خاصی که واجد شرایط هستند، گزینه‌ای بسیار مطلوب محسوب می‌شود.

پیس میکر با قابلیت MRI (MRI-Conditional Pacemakers)

در گذشته، بیماران دارای پیس میکر نمی‌توانستند تحت تصویربرداری MRI قرار گیرند، زیرا میدان مغناطیسی قوی MRI می‌توانست با عملکرد دستگاه تداخل ایجاد کند. اما با پیشرفت تکنولوژی، مدل‌های جدیدی از پیس میکرها طراحی شده‌اند که “MRI-Conditional” نامیده می‌شوند. این دستگاه‌ها با رعایت پروتکل‌های خاصی، امکان انجام تصویربرداری MRI را برای بیماران فراهم می‌کنند و یک تحول بزرگ در مراقبت‌های پس از کاشت پیس میکر محسوب می‌شوند.

پیس میکر چگونه کار می‌کند؟ مکانیسم عمل هوشمندانه

پیس میکر قلب، دستگاهی هوشمند است که عملکرد قلب را به دقت زیر نظر دارد و تنها در صورت نیاز وارد عمل می‌شود. مکانیسم عمل آن بر پایه سه عملکرد اصلی استوار است:

حس کردن ضربان طبیعی قلب (Sensing)

پیس میکرها از طریق لیدهای خود، فعالیت الکتریکی طبیعی قلب بیمار را به طور مداوم “حس” می‌کنند. این حس کردن، به دستگاه اجازه می‌دهد تا تشخیص دهد که آیا قلب به طور طبیعی می‌تپد یا خیر. اگر ریتم طبیعی قلب کافی و منظم باشد، پیس میکر وارد عمل نمی‌شود و تنها نظاره‌گر باقی می‌ماند.

تحریک قلب در صورت نیاز (Pacing)

اگر پیس میکر تشخیص دهد که ضربان قلب بیمار کندتر از حد برنامه‌ریزی شده است یا وقفه‌ای در ضربان وجود دارد، بلافاصله وارد عمل می‌شود. در این حالت، ژنراتور پالس، یک سیگنال الکتریکی کوچک را از طریق لیدها به دیواره قلب ارسال می‌کند. این سیگنال، عضلات قلب را تحریک کرده و باعث انقباض آن می‌شود و به این ترتیب، ضربان قلب را به سطح مطلوب می‌رساند. این “تحریک” دقیقاً همان چیزی است که به قلب کمک می‌کند تا ریتم طبیعی خود را حفظ کند.

تنظیم ضربان بر اساس فعالیت بدنی (Rate-Responsive Pacing)

بسیاری از پیس‌مکرهای مدرن دارای قابلیت “Rate-Responsive” هستند. این بدان معناست که دستگاه می‌تواند سطح فعالیت بدنی بیمار را تشخیص دهد. به عنوان مثال، هنگام ورزش یا فعالیت‌های سنگین‌تر، سنسورهای داخلی پیس میکر (مانند سنسورهای حرکت یا تنفس) تغییرات را حس کرده و به دستگاه فرمان می‌دهند که ضربان قلب را به طور موقت افزایش دهد تا نیازهای متابولیکی بدن برآورده شود. پس از اتمام فعالیت، ضربان قلب به تدریج به حالت استراحت بازمی‌گردد. این ویژگی به بیماران اجازه می‌دهد تا زندگی فعال‌تری داشته باشند و کیفیت زندگی آن‌ها را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد.

فرآیند کاشت پیس میکر قلب: گام به گام

کاشت پیس میکر قلب یک عمل جراحی نسبتاً رایج و ایمن است که معمولاً تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. در ادامه، مراحل اصلی این فرآیند تشریح می‌شود:

آمادگی قبل از عمل

چند روز قبل از جراحی، پزشک ممکن است از بیمار بخواهد مصرف برخی داروها، بویژه رقیق‌کننده‌های خون، را متوقف کند. همچنین، بیمار باید ناشتا باشد (معمولاً ۶ تا ۸ ساعت قبل از عمل چیزی نخورد و ننوشد). آزمایشات خون و نوار قلب نیز برای ارزیابی وضعیت عمومی بیمار و اطمینان از آمادگی وی برای جراحی انجام می‌شود.

محل کاشت

ژنراتور پالس معمولاً در ناحیه زیر پوست قفسه سینه، اغلب در سمت چپ و زیر استخوان ترقوه کاشته می‌شود. این محل انتخاب می‌شود تا دستگاه به راحتی در دسترس باشد، اما در عین حال از دید پنهان و کمتر در معرض ضربه قرار گیرد. در برخی موارد، بسته به شرایط بیمار یا ترجیح وی، ممکن است در سمت راست یا حتی در زیر عضله سینه کاشته شود.

نوع بیهوشی

اکثر عمل‌های کاشت پیس میکر با بی‌حسی موضعی و تزریق داروهای آرام‌بخش انجام می‌شوند. بیمار در طول عمل بیدار است اما احساس درد نمی‌کند و معمولاً آرام و خواب‌آلود است. این رویکرد خطر عوارض بیهوشی عمومی را به حداقل می‌رساند و به بهبودی سریع‌تر کمک می‌کند.

مدت زمان عمل

عمل جراحی کاشت پیس میکر معمولاً کوتاه است و بین ۱ تا ۲ ساعت به طول می‌انجامد. این زمان شامل آماده‌سازی بیمار، قرار دادن لیدها و ژنراتور و بستن محل برش می‌شود.

نحوه قرار دادن لیدها و ژنراتور

جراح یک برش کوچک در ناحیه زیر ترقوه ایجاد می‌کند. سپس یک رگ خونی بزرگ (معمولاً ورید ساب‌کلاوین) پیدا شده و لیدها از طریق آن به سمت قلب هدایت می‌شوند. با استفاده از تصاویر اشعه ایکس (فلوروسکوپی) که در لحظه نمایش داده می‌شود، پزشک محل دقیق قرارگیری الکترودها را در دیواره‌های دهلیز و/یا بطن‌ها تعیین و لیدها را محکم می‌کند. پس از اطمینان از عملکرد صحیح لیدها، انتهای دیگر آن‌ها به ژنراتور پالس متصل شده و ژنراتور در یک “پاکت” کوچک زیر پوست قرار می‌گیرد. در نهایت، محل برش با بخیه بسته می‌شود.

فرآیند کاشت پیس میکر، با پیشرفت‌های تجهیزات پزشکی نوین، به یک روش ایمن و کارآمد برای بازگرداندن ریتم طبیعی قلب تبدیل شده است.

دوره نقاهت و مراقبت‌های بعد از کاشت پیس میکر

مراقبت‌های پس از کاشت پیس میکر برای اطمینان از بهبودی کامل و عملکرد صحیح دستگاه بسیار مهم است. رعایت این نکات به جلوگیری از عوارض و تسریع فرآیند بهبود کمک می‌کند:

بلافاصله پس از عمل

بیمار پس از جراحی برای چند ساعت تحت نظر دقیق قرار می‌گیرد. دستگاه مانتیتورینگ علائم حیاتی به طور مداوم ضربان قلب، فشار خون و سایر نشانه‌های حیاتی را پایش می‌کند. ممکن است در محل عمل احساس درد یا ناراحتی خفیف وجود داشته باشد که با داروهای مسکن قابل کنترل است. پزشک معمولاً توصیه می‌کند بیمار تا چند ساعت دست و شانه سمت عمل را کمتر حرکت دهد تا لیدها به خوبی در جای خود ثابت شوند.

مراقبت از محل زخم

محل برش باید تمیز و خشک نگه داشته شود. پزشک دستورالعمل‌های خاصی برای تعویض پانسمان و حمام کردن ارائه می‌دهد. بسیار مهم است که هرگونه علائم عفونت مانند قرمزی، تورم، ترشح یا درد فزاینده را بلافاصله به پزشک اطلاع دهید. خودداری از دستکاری یا خراشیدن محل برش حیاتی است.

محدودیت‌های حرکتی اولیه

در چند هفته اول پس از عمل، محدودیت‌هایی در حرکت بازو و شانه سمتی که پیس میکر کاشته شده، وجود دارد. از بالا بردن بازو بالاتر از شانه، کشش‌های شدید و حرکات تکراری باید خودداری شود. این محدودیت‌ها به لیدها اجازه می‌دهند تا به دیواره قلب بچسبند و از جابجایی آن‌ها جلوگیری می‌کند. پزشک زمان دقیق بازگشت به فعالیت‌های عادی را تعیین خواهد کرد.

پیگیری‌های پزشکی منظم و اهمیت آن

ملاقات‌های پیگیری منظم با پزشک متخصص قلب ضروری است. در این ویزیت‌ها، پزشک با استفاده از پروگرامر، عملکرد پیس میکر را بررسی می‌کند، وضعیت باتری را ارزیابی می‌کند و در صورت نیاز تنظیمات دستگاه را تغییر می‌دهد. این پیگیری‌ها نه تنها برای اطمینان از عملکرد صحیح دستگاه حیاتی است، بلکه به پزشک اجازه می‌دهد تا هرگونه مشکل احتمالی را در مراحل اولیه تشخیص و برطرف کند.

زندگی با پیس میکر قلب: نکات مهم روزمره

داشتن پیس میکر به معنای تغییرات اساسی در سبک زندگی نیست، اما آگاهی از برخی نکات می‌تواند به بیماران کمک کند تا با اطمینان و راحتی بیشتری زندگی کنند:

دستگاه‌های الکترونیکی و تداخلات احتمالی

بسیاری از دستگاه‌های الکترونیکی روزمره ایمن هستند، اما برخی می‌توانند با پیس میکر تداخل ایجاد کنند:

• تلفن همراه: تلفن همراه را در جیب سینه یا نزدیک پیس میکر قرار ندهید. هنگام صحبت کردن، تلفن را روی گوش مخالف سمتی که پیس میکر کاشته شده نگه دارید.
• مایکروویو: استفاده از مایکروویوهای خانگی معمولاً ایمن است، اما توصیه می‌شود فاصله مناسب را حفظ کنید و در صورت بروز هرگونه علائم غیرعادی، از آن دور شوید.
• لوازم خانگی: اکثر لوازم خانگی مانند ریش‌تراش برقی، سشوار، و جاروبرقی ایمن هستند.
• سیستم‌های امنیتی (فرودگاه، فروشگاه): گیت‌های امنیتی (فلزیاب‌ها) در فرودگاه‌ها و فروشگاه‌ها می‌توانند باعث هشدار دستگاه شوند. کارت شناسایی پیس میکر خود را نشان دهید و درخواست بازرسی دستی یا عبور سریع داشته باشید. از توقف طولانی در کنار این گیت‌ها خودداری کنید.
• تصویربرداری پزشکی (MRI و سایر روش‌ها): همانطور که ذکر شد، پیس‌مکرهای قدیمی با MRI سازگار نبودند. اگر پیس میکر MRI-Conditional دارید، باید قبل از انجام MRI حتماً به پزشک و تکنسین اطلاع دهید تا تنظیمات لازم انجام شود. دستگاه الکتروکوتر که در جراحی‌ها برای قطع خونریزی به کار می‌رود، دستگاه الکتروشوک برای درمان آریتمی‌های خطرناک و دستگاه مانتیتورینگ علائم حیاتی در بیمارستان‌ها، از جمله تجهیزات پزشکی هستند که نیاز به احتیاط و آگاهی از شرایط بیمار دارای پیس میکر دارند.

فعالیت‌های بدنی و ورزشی

پس از دوره نقاهت اولیه، اکثر بیماران می‌توانند به فعالیت‌های بدنی عادی بازگردند. با این حال، باید از ورزش‌های تماسی شدید که ممکن است به محل پیس میکر ضربه وارد کنند، خودداری شود. فعالیت‌هایی مانند شنا، پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و گلف معمولاً ایمن هستند. همواره با پزشک خود در مورد نوع و شدت فعالیت‌های ورزشی مشورت کنید.

رانندگی

پس از کاشت پیس میکر، ممکن است پزشک برای مدتی (معمولاً چند هفته) محدودیت رانندگی اعمال کند تا از ثبات کامل دستگاه اطمینان حاصل شود. پس از آن، اکثر بیماران می‌توانند رانندگی کنند، مگر اینکه بیماری زمینه‌ای قلبی دیگری داشته باشند که مانع رانندگی باشد.

سفر با هواپیما

سفر با هواپیما برای بیماران دارای پیس میکر معمولاً ایمن است. همانطور که ذکر شد، در هنگام عبور از گیت‌های امنیتی فرودگاه، کارت شناسایی پیس میکر خود را نشان دهید. از قرار گرفتن طولانی در کنار آنتن‌های ارتباطی هواپیما یا سایر منابع قوی الکترومغناطیسی خودداری کنید.

همراه داشتن کارت شناسایی پیس میکر

همیشه کارت شناسایی پیس میکر خود را همراه داشته باشید. این کارت شامل اطلاعات مهمی مانند نوع دستگاه، تاریخ کاشت، نام پزشک و شماره سریال دستگاه است. در مواقع اورژانس یا هنگام مراجعه به مراکز درمانی، این کارت اطلاعات حیاتی را فراهم می‌کند.

آگاهی از علائم هشدار دهنده و زمان مراجعه به پزشک

اگر هر یک از علائم زیر را تجربه کردید، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید:

• سرگیجه، ضعف یا غش مکرر
• تپش قلب نامنظم یا احساس ضربان قلب تند
• درد یا ناراحتی در قفسه سینه
• تنگی نفس غیرعادی
• تورم، قرمزی، ترشح یا درد شدید در محل کاشت پیس میکر
• سکسه مداوم (که ممکن است نشانه‌ای از تحریک عصب دیافراگم توسط لید باشد)

مزایا و فواید داشتن پیس میکر

کاشت پیس میکر فواید و مزایای قابل توجهی برای بیماران مبتلا به اختلالات ریتم قلبی دارد و می‌تواند زندگی آن‌ها را به طور چشمگیری متحول کند:

بهبود علائم

یکی از مهمترین مزایای پیس میکر، رفع یا بهبود چشمگیر علائم ناشی از کندی ضربان قلب است. بیمارانی که پیش از کاشت دچار سرگیجه، خستگی مزمن، ضعف عمومی، تنگی نفس یا غش بودند، اغلب پس از فعال شدن پیس میکر، بهبود قابل توجهی در این علائم مشاهده می‌کنند. بازگشت ضربان قلب به محدوده طبیعی، خون‌رسانی کافی به مغز و سایر اعضا را تضمین کرده و انرژی و هوشیاری بیمار را افزایش می‌دهد.

افزایش کیفیت زندگی

با از بین رفتن علائم ناتوان‌کننده و بازگشت حس امنیت، بیماران می‌توانند به فعالیت‌های عادی روزمره خود بازگردند. این به معنای توانایی کار کردن، ورزش کردن، سفر کردن و لذت بردن از تعاملات اجتماعی بدون نگرانی از بروز ناگهانی علائم است. در واقع، پیس میکر به بیماران کمک می‌کند تا زندگی فعال و پربارتری داشته باشند و محدودیت‌های ناشی از بیماری قلبی را به حداقل می‌رساند.

پیشگیری از عوارض جدی

کندی شدید ضربان قلب یا وقفه‌های طولانی در ریتم می‌تواند منجر به عوارض بسیار جدی و حتی مرگ ناگهانی شود. پیس میکر با حفظ یک ضربان قلب ثابت و مناسب، از بروز این عوارض خطرناک جلوگیری می‌کند. این دستگاه مانند یک نگهبان همیشگی عمل می‌کند که در صورت نیاز، فوراً وارد عمل شده و قلب را از خطر باز می‌دارد.

بازگشت به فعالیت‌های عادی

اکثر بیماران پس از دوره نقاهت اولیه، می‌توانند به شغل و سرگرمی‌های خود بازگردند. این دستگاه به آن‌ها اجازه می‌دهد تا با اطمینان بیشتری به فعالیت‌های اجتماعی و خانوادگی بپردازند. داشتن پیس میکر به معنای پایان فعالیت‌های روزمره نیست، بلکه در بسیاری از موارد به معنای توانمندسازی برای انجام دوباره کارهایی است که پیش از آن به دلیل بیماری قلبی ناممکن شده بودند. این امکان بازگشت به زندگی نرمال، یکی از بزرگترین دستاوردهای این تجهیزات پزشکی پیشرفته است.

عوارض و خطرات احتمالی پیس میکر قلب

مانند هر عمل جراحی یا کاشت دستگاه پزشکی، کاشت پیس میکر نیز می‌تواند با خطرات و عوارض احتمالی همراه باشد. خوشبختانه، این عوارض معمولاً نادر بوده و در بسیاری از موارد قابل پیشگیری یا درمان هستند. در ادامه به برخی از این عوارض اشاره می‌شود:

عوارض مربوط به جراحی

این عوارض مستقیماً به فرآیند جراحی مربوط می‌شوند:

• خونریزی: ممکن است در محل برش یا در مسیر عبور لیدها خونریزی رخ دهد.
• عفونت: محل برش یا پاکت پیس میکر ممکن است دچار عفونت شود که در صورت بروز، ممکن است نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی یا حتی برداشتن دستگاه باشد.
• آسیب به عروق/قلب: در حین قرار دادن لیدها، احتمال بسیار کمی برای آسیب به رگ‌های خونی یا دیواره‌های قلب وجود دارد.
• پنوموتوراکس: جمع شدن هوا در فضای پلور (اطراف ریه) به دلیل آسیب به ریه در حین قرار دادن لیدها که می‌تواند منجر به تنگی نفس شود. این عارضه نادر است.

جابجایی لیدها

در برخی موارد، ممکن است لیدها پس از کاشت از جای خود در قلب جابجا شوند. این اتفاق معمولاً در چند هفته اول پس از جراحی رخ می‌دهد و می‌تواند باعث اختلال در عملکرد پیس میکر شود. در صورت جابجایی، ممکن است نیاز به عمل جراحی دیگری برای reposition (قرار دادن مجدد) یا جایگزینی لید باشد.

اختلال در عملکرد دستگاه

با گذشت زمان یا در موارد نادر، ممکن است خود دستگاه پیس میکر دچار اختلال عملکرد شود. این اختلالات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• خرابی باتری زودرس: اگرچه باتری‌ها برای سال‌ها کار می‌کنند، اما در موارد نادر ممکن است زودتر از موعد مقرر نیاز به تعویض داشته باشند.
• قطع ارتباط لید با ژنراتور: این مشکل می‌تواند منجر به عدم انتقال صحیح پالس‌ها شود.
• مشکلات نرم‌افزاری: به ندرت، ممکن است خطاهایی در برنامه‌ریزی دستگاه رخ دهد.

سایر عوارض نادر

عوارض نادرتر دیگری نیز وجود دارد که شامل واکنش‌های آلرژیک به مواد دستگاه، تشکیل لخته خون روی لیدها، یا سپتی سمی (عفونت خونی) می‌شود. تیم پزشکی همواره با دقت وضعیت بیمار را تحت نظر دارد تا در صورت بروز هر یک از این عوارض، اقدامات لازم را به سرعت انجام دهد.

آگاهی از عوارض احتمالی، به بیماران کمک می‌کند تا با دقت بیشتری مراقبت‌های پس از عمل را رعایت کنند و در صورت بروز هرگونه علائم مشکوک، فوراً به پزشک مراجعه نمایند.

طول عمر پیس میکر و تعویض آن

طول عمر پیس میکر یکی از سوالات پرتکرار برای بیماران است. خوشبختانه، پیس‌مکرهای مدرن طراحی شده‌اند تا برای سال‌ها بدون نیاز به تعویض کار کنند.

عوامل مؤثر بر طول عمر باتری

عمر مفید یک پیس میکر عمدتاً به طول عمر باتری آن بستگی دارد. باتری‌های لیتیومی مورد استفاده در پیس میکرها معمولاً بین ۵ تا ۱۵ سال دوام می‌آورند. عوامل متعددی بر این طول عمر تأثیر می‌گذارند:

• میزان استفاده از پیس میکر:هرچه قلب بیمار بیشتر به تحریک پیس میکر وابسته باشد و دستگاه مجبور به تولید پالس‌های بیشتری باشد، باتری زودتر مصرف می‌شود.

• تنظیمات دستگاه:ولتاژ و فرکانس پالس‌ها و همچنین ویژگی‌های خاص دستگاه مانند قابلیت Rate-Responsive، بر مصرف باتری تأثیر می‌گذارند.

• نوع دستگاه: برخی از مدل‌ها یا برندها ممکن است باتری‌هایی با ظرفیت متفاوت داشته باشند.

نشانه‌های نیاز به تعویض

پیس میکرها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که پیش از اتمام کامل باتری، نشانه‌های هشداردهنده‌ای را ارسال کنند. این نشانه‌ها معمولاً در طول معاینات دوره‌ای و با استفاده از دستگاه پروگرامر توسط پزشک شناسایی می‌شوند. در برخی موارد، ممکن است بیمار علائمی مانند بازگشت سرگیجه یا خستگی را تجربه کند که می‌تواند نشان‌دهنده کاهش عملکرد باتری باشد. در مواقعی که بیمار از دستگاه مانتیتورینگ علائم حیاتی خانگی استفاده می‌کند، ممکن است تغییرات ضربان قلب را مشاهده کند. پزشک بر اساس داده‌های دستگاه تصمیم به تعویض می‌گیرد.

فرآیند تعویض ژنراتور

هنگامی که باتری پیس میکر به پایان عمر خود نزدیک می‌شود، فقط ژنراتور پالس (بخش باتری و مدار الکترونیکی) تعویض می‌شود، و لیدها (سیم‌ها) که به قلب متصل هستند، معمولاً در جای خود باقی می‌مانند. این فرآیند یک عمل جراحی کوچکتر و کوتاه‌تر از کاشت اولیه است و معمولاً تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. جراح برش قبلی را باز می‌کند، ژنراتور قدیمی را خارج کرده و ژنراتور جدید را جایگزین می‌کند. سپس، اتصال لیدها به دستگاه جدید بررسی شده و محل برش بسته می‌شود. این عمل معمولاً ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد و بیمار معمولاً همان روز یا روز بعد از بیمارستان مرخص می‌شود.

مشخصه	پیس میکر موقت	پیس میکر دائمی	پیس میکر بدون لید
محل ژنراتور	خارج از بدن	زیر پوست قفسه سینه	داخل بطن راست قلب
مدت زمان استفاده	کوتاه‌مدت (اورژانس، قبل جراحی)	طولانی‌مدت (سال‌ها)	طولانی‌مدت (سال‌ها)
نحوه اتصال	لیدهای خارجی از طریق ورید	لیدهای داخلی از طریق ورید	بدون لید، کاشته شده مستقیم
محدودیت حرکتی	بالا	اوایل عمل متوسط	پایین
خطر عفونت	بالاتر (نقطه ورود خارجی)	متوسط	پایین‌تر
قابلیت MRI	وابسته به نوع	برخی مدل‌ها (MRI-Conditional)	برخی مدل‌ها (MRI-Conditional)

سوالات متداول (FAQ)

آیا می‌توانم با وجود پیس میکر از سونا و جکوزی استفاده کنم؟

بیماران دارای پیس میکر معمولاً می‌توانند از سونا و جکوزی استفاده کنند، اما توصیه می‌شود از تغییرات دمایی شدید و طولانی مدت خودداری شود. گرمای بیش از حد می‌تواند باعث گشاد شدن عروق و تغییر در ضربان قلب شود. قبل از استفاده حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

تفاوت بین پیس میکر و دستگاه ICD (دفیبریلاتور قابل کاشت) چیست؟

پیس میکر برای درمان کندی ضربان قلب (برادیکاردی) و تنظیم ریتم به کار می‌رود. در حالی که دستگاه الکتروشوک یا ICD (Implantable Cardioverter-Defibrillator) برای درمان ضربان قلب‌های بسیار سریع و خطرناک (تاکی‌کاردی‌ها و فیبریلاسیون) طراحی شده است. ICD می‌تواند شوک الکتریکی وارد کند تا ریتم طبیعی قلب را بازگرداند. برخی دستگاه‌ها ترکیبی از پیس میکر و ICD هستند.

آیا پیس میکر برای کودکان و نوجوانان نیز استفاده می‌شود؟

بله، پیس میکر برای کودکان و نوجوانان مبتلا به آریتمی‌های خاص یا بلوک‌های قلبی مادرزادی نیز استفاده می‌شود. پیس‌مکرهای مخصوص کودکان کوچکتر هستند و پزشکان ملاحظات خاصی را برای رشد و فعالیت کودک در نظر می‌گیرند.

در صورت بروز شوک الکتریکی تصادفی، چه باید کرد؟

در صورت بروز شوک الکتریکی تصادفی (مثلاً از یک سیم برق آسیب‌دیده)، ممکن است پیس میکر دچار اختلال موقت شود. در این شرایط، باید فوراً از منبع برق دور شده و در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید. ممکن است نیاز به بررسی عملکرد دستگاه با پروگرامر باشد.

آیا افراد دارای پیس میکر می‌توانند اهدای خون داشته باشند؟

معمولاً، داشتن پیس میکر به دلیل بیماری قلبی زمینه‌ای، فرد را از اهدای خون منع می‌کند. با این حال، معیارهای اهدای خون ممکن است در هر کشور یا مرکز متفاوت باشد. بهتر است در این زمینه با مرکز اهدای خون یا پزشک خود مشورت کنید.

نتیجه‌گیری: چشم‌انداز آینده پیس میکرها و نقش آربون مد

پیس میکر قلب، به عنوان یک تجهیزات پزشکی پیشرفته، زندگی میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان متحول کرده است. از تعاریف پایه و درک سیستم هدایتی قلب تا انواع پیشرفته آن نظیر پیس‌مکرهای بدون لید و سازگار با MRI، این فناوری نه تنها علائم ناتوان‌کننده را از بین می‌برد، بلکه به بیماران امکان می‌دهد تا با کیفیت زندگی بسیار بالاتری به فعالیت‌های روزمره خود بازگردند و از عوارض جدی قلبی جلوگیری می‌کند.

مراقبت‌های پس از کاشت، پیگیری‌های منظم پزشکی، و آگاهی از تداخلات احتمالی با دستگاه‌های الکترونیکی از جمله نکات کلیدی برای زندگی ایمن و موثر با پیس میکر است. طول عمر این دستگاه‌ها که عمدتاً به باتری آن‌ها بستگی دارد، معمولاً طولانی است و فرآیند تعویض ژنراتور نیز نسبتاً ساده است.

با پیشرفت‌های روزافزون در علم و فناوری، انتظار می‌رود که پیس میکرها در آینده هوشمندتر، کوچکتر و با قابلیت‌های بیشتری عرضه شوند. این پیشرفت‌ها شامل سیستم‌های بی‌سیم پیشرفته‌تر، باتری‌های با عمر طولانی‌تر و قابلیت‌های تشخیصی و درمانی پیچیده‌تر است. شرکت‌هایی مانند آربون مد، با تمرکز بر تأمین و ارائه تجهیزات پزشکی با کیفیت بالا از جمله دستگاه الکتروکوتر، دستگاه اسپیرومتری، دستگاه مانتیتورینگ علائم حیاتی و دستگاه الکتروشوک، نقش مهمی در ارتقاء سلامت جامعه و دسترسی بیماران به این فناوری‌های حیاتی ایفا می‌کنند. آینده پیس میکرها روشن و پر از امید برای بیماران قلبی است و ما در آربون مد متعهد به ارائه بهترین‌ها در این حوزه هستیم.

شماره تماس: 09126342748