کاهش نگران کننده نرخ تولد در ایران

یک اتفاق بی سابقه و البته ترسناک در تاریخ جمعیتی ایران؛ نرخ سالانه تولد امسال برای اولین بار به زیر یک میلیون نفر رسید! خبری که محمدرضا ظفرقندی وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی آن را اعلام کرد و هشدار داد که اگر نرخ باروری اکنون از ۱.۶۶به ۱.۱برسد در چاله و چاه جمعیتی گرفتار می شویم.

آمار های موسسه تحقیقات جمعیتی کشور نشان می دهد تعداد تولد ها در سال ۱۴۰۱معادل یک میلیون و ۷۵هزار و۲۳۱مورد بوده که درسال۱۴۰۲به یک میلیون و ۵۷هزار و ۹۵۸مورد رسیده است که این روند نشان دهنده کاهش ۱.۶درصدی (حدود ۱۷هزار نفری) است.

وضعیت از جایی نگران کننده می شود که کاهش نرخ تولد را در کنار چالش های دیگری مثل سالمندی جمعیت سقط جنین و برهم خوردن ساختار جمعیتی کشور درنظربگیریم. چراکه در حال حاضر تقریبا ۱۰درصد جمعیت ایران سالمند هستند اما با تداوم وضع فعلی تا سه دهه آینده ۳۰ درصد جمعیت در بازه سالمندی بالای ۶۰ سال قرار خواهند گرفت که منجر به ابر بحران پیری جمعیت در کشور خواهد شد.

تن رنجور ساختار جمعیتی کشور

در حال حاضر حال و روز ساختار جمعیتی کشور تعریفی ندارد. از یک سو براساس آخرین برآورد های مرکز آمار ایران در حال حاضر ۹میلیون و۵۲۱هزارسالمند در کشورزندگی می کنندکه پنج میلیون و ۸۹۷ هزار نفر آن ها درسنین بین ۶۰ تا ۷۰ سال دو میلیون و ۶۵۸ هزار نفر در سنین بین ۷۰ تا ۸۰ سال و ۹۶۶ هزار نفر از سالمندان کشور نیز در سنین بالاتر از ۸۰ سال قرار دارند. از طرف دیگر براساس مطالعات انجام شده در کشور به طورمیانگین سالانه بین ۳۵۰ تا ۵۳۰ هزار سقط در کشور انجام می شود و تقریبا یک سوم تولد ها در کشور از دست می رود که از این تعداد تنها حدود ۱۰تا۱۲هزار سقط با مجوز قانونی و از سوی پزشکی قانونی انجام می شود. این در حالی است که بنابر اعلام بهرام عین اللهی وزیر سابق بهداشت ۳.۵تا چهار میلیون نفر نیز در کشور نابارور هستند. این یعنی در عین حال که بخش زیادی از جمعیت ما روبه پیری می رود جمعیت جدیدی هم با توجه به نرخ ناباروری و سقط جنین جایگزین آن نمی شود.

در آستانه ورود به مرحله تله باروری هستیم

محمود مشوق رئیس پژوهشکده مطالعات و سیاست گذاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با جام جم با توضیحی درخصوص تله جمعیتی می گوید: تله جمعیتی زمانی اتفاق می افتد که تعداد بچه هایی که هر زن از ۱۵ تا ۵۰ سالگی یعنی طول دوره باروری به دنیا می آورد به کمتراز۱.۵فرزند به ازای هرمادر برسد دراین صورت کشوروارد تله باروری پایین شده است. یعنی دیگر سیاست های جمعیتی در افزایش شاخص باروری کل اثرگذاری خود را از دست می دهد و ساختار ها و شرایط جامعه به گونه ای متحول شده که مشوق ها و کمک های اقتصادی اثرگذار نیست.

اگر هم اثرگذار باشد بسیار ضعیف بوده و معنادار نخواهد بود. رئیس پژوهشکده مطالعات و سیاست گذاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی مطرح می کند: در ایران میزان باروری کل در سال۱۴۰۱ ۱.۶بوده است و اکنون با کاهش این روند در آستانه ورود به مرحله تله باروری هستیم. این استاد دانشگاه علت مسأله فوق را ساختار سنی جمعیت کشور دانسته و می گوید:به عبارت دیگر اکنون پتانسیل و ظرفیت تجدید نسل و فرزندآوری در کشور ما درحال کاهش است چون دوره باروری زنان در کشور ما معمولا بین ۲۰ تا ۳۵ سال است و باتوجه به این که میانگین سنی زنان در سن باروری درحال افزایش است این افراد از لحاظ سنی از فرزندآوری خارج می شوند. نسل های بعدی که در جامعه شناسی نسل z نامیده می شوند هم تعدادشان کمتر است و هم میل شان به ازدواج و فرزندآوری کم است و ارزش های آن ها متفاوت است.

در قانون جوانی جمعیت راهکار سنجش اثربخشی دیده نشده

وی با بیان این که یکی از مشکلات سیاست گذاری ها در کشور این است که براساس معیار های نسل های قبلی تدوین شده و از نظر اثربخشی نسل جدید را درنظر نگرفته است ادامه می دهد: غیر از عدم اثربخشی سیاست گذاری ها این روز ها تغییر ساختار جمعیتی کشور نیز یک تحول اجتناب ناپذیر است و آنچه تحت عنوان سالخوردگی جمعیتی یا کاهش ضریب تجدید نسل از آن یاد می کنیم درحال بروز است.

به همین دلیل سرمایه گذاری های دولت در این زمینه قادر به تغییر ساختار فعلی جمعیت نیست و فقط می تواند در آینده اثرگذار باشد. مشوق با بیان این که اگر قوانین به شکل کنونی ادامه پیدا کند در آینده اثرگذار نخواهد بود مطرح می کند: در تصویب و اجرای هر قانونی باید اقتضائات زمانی را درنظر بگیریم و باتوجه به تغییرات جامعه بازنگری صورت گیرد. در غیر این صورت تاخر قانونی باعث می شود برای چیزی قانون گذاری شود که وجود خارجی ندارد.

وی ادامه می دهد: حال سؤال این است آیا در قانون جوانی جمعیت راهکار های ارزیابی و سنجش اثربخشی قانون دیده شده است؟ خیر! بنابراین ما باید بسترشناسی کنیم و این را بدانیم که یک قانون کلی را نمی توانیم برای همه افراد و گروه ها اعمال کنیم. به همین خاطر باید سیاست گذاری ها باتوجه به تفاوت های قومی اقلیمی و فرهنگی کشور هوشمندانه باشد.