«در تعامل با دنیا مشکل داریم، خودرو را باید ارزان تر فروخت، بنزین گران تر!»

آفتاب نیوز :

بیژن زنگنه، وزیر نفت سابق، در سخنرانی اخیر خود به موضوعات مهمی از جمله تعامل با دنیا، بهره وری، قیمت گذاری دستوری، صادرات و قیمت بنزین اشاره کرد.

زنگنه بهره وری را از الزامات ماندگاری در چرخه توسعه دانست، اما گفت: ما هنوز درگیر ابتدایی ترین مبانی بهره وری هستیم و هنوز بحث داریم که توسعه خوب است یا بد؟ هنوز وارد چرخه توسعه نشده ایم و کماکان در تعامل با دنیا مشکل داریم و در این زمینه علاوه بر دولت، بخشی از نخبگان ما که به جای رویکرد واقعی، نگاه ژورنالیستی به اقتصاد دارند نیز مقصرند.

زنگنه که در مجمع عمومی انجمن بهره وری ایران سخن می گفت، «بهره وری» را یکی از محصولات تمدن غربی و یکی از مراحل توسعه تکنولوژیک خواند و افزود:، اما بعد از انقلاب نوعی غرب ستیزی حتی در بین نخبگان ما وجود دارد و هرچه هم تولید می کنیم، می گوییم از مشابه خارجی آن بهتر است که این در موارد زیادی نادرست است و این روند ما را از فرایند آموزش جهانی عقب نگه می دارد.

وی با طرح این سوال که «چرا ارتباط صنعت و دانشگاه ما همچنان ضعیف است؟» گفت: شاید تصور شود مشکل از مدیران صنعتی یا استادان دانشگاه است که باعث شده صد ها پایان نامه دانشگاهی هیچ کاربرد عملی نداشته باشد یا مشکل کمبود بودجه پژوهشی است که مثلا باید با تصویب مجلس حل شود، اما اصل موضوع این است: اقتصادی که در آن رقابت نباشد، نیازی به پژوهش هم ندارد. 

وی توضیح داد: در حوزه اقتصادی، اگر یک شرکت در فضای بازار آزاد نتواند رقابت کند، یعنی یا کیفیتش را بالا ببرد و یا قیمتش را پایین بیاورد، نابود می شود. رقابت در بازار طبیعی امر انتخابی نیست، بلکه بحث ماندن یا نماندن و بحث مرگ و زندگی است. در سه دهه اخیر، شرکت های بزرگی نظیر نوکیا در بخش هایی کاملا حذف شدند که اصلا تصور آن را نمی کردیم. این نتیجه موضوع مهم رقابت است که تعیین می کند کدام شرکت بماند و کدام نماند؟ و راه ادامه حیات، افزایش کیفیت یا کاهش قیمت است.

وزیر پیشین نفت با اشاره به «ناراحتی یکی از وزرای ژاپن از کاهش ورشکستگی در شرکت های ژاپنی» گفت: الان در مواردی دولت و قوه قضاییه ما شرکت های ورشکسته را با زورو دستور به چرخه حیات بر می گردانند و اصلا قیمت تمام شده مهم نیست و تنها کارگران باید حقوقشان را بگیرند. اما آن وزیر ژاپنی از این ناراحت بود که رقابت (که از نماد ها و نتایج آن ورشکستگی شرکت های ضعیف است)، بین شرکت های ژاپنی کم شده است.

زنگنه پاسخ این پرسش که «آیا اقتصاد تعاملی مبتنی بر بازار آزاد را با تمام نقاط ضعفش می پذیریم؟» را مهم ارزیابی کرد و افزود: اگر نخواهیم تعامل کنیم، چاره ای جز اتخاذ سیاست جایگزینی واردات نداریم، ولی این سیاست حتی یک کشور را وارد چرخه توسعه نکرده است. وقتی شرکت های ما مزیتی نداشته باشند و با هیچ جا رقابت نکنند، در داخل هم به جای رقابت، تبانی می کنند و نتیجه آن فشار شدید بر مردم است. در مواردی، علت رشد ما در ورزش، پذیرش هنجار های بین المللی بوده و اگر قرار باشد در اقتصاد فقط با خودمان مسابقه دهیم، هیچ رشدی نمی کنیم.

وی با موثر دانستن دولت، در عین حال گفت: بیش از دولت، خود نخبگان ما هم در این ضعف سهیمند، چون بخشی از آن ها بیش از تعامل مثبت با جهان، جایگزینی واردات را قبول دارند. در حالی که کشور خودکفا با کشور دارای تراز بازرگانی مثبت تفاوت دارد. برای صادرات باید چیزی تولید کرد که دیگران بخرند، نه این که مثلا خودرو 15 هزار دلاری را برای صادرات، دستوری 10 هزار دلار بفروشیم. این که قابل ادامه نیست. 

زنگنه با مقایسه رویکرد دو کشور چین و روسیه اظهار کرد: چین جز در سیاست و بخشی از امور اجتماعی، هنجار های بین المللی را پذیرفته و غولی شده که با آمریکا رقابت می کند، اما روسیه هنجار ها را نپذیرفته و 30 سال است اقتصادش فقط در حدکشور اسپانیاست. در ده سال گذشته رشد اقتصادی آن صفر بوده و تنها تلاش بی نتیجه دارد تا به خاطر داشتن بمب اتمی خود از غرب امتیاز بگیرد. 

به گفته وزیر اسبق نیرو، در هنجار های جهانی نباید وزن دولت و حتی بخش خصولتی در اقتصاد زیاد باشد و نباید اقتصاد دستوری و رانتی باشد، چون همه دنبال رانت می گردند و برنده اقتصاد رانتی، اکثرا افراد حقه باز هستند.

زنگنه «نیروی باسواد» را از مزایای کشور توصیف و تاکید کرد: ما باید روی استراتژی ها و پارادایم های اصلی توسعه و زیستن در دنیای امروز فکر کنیم و این کار نخبگان است. همه چیز را هم نباید گردن دولت انداخت، باید روی این موارد کار کنیم تا دولت هم بپذیرد.

وی افزود: تحریم، دشمن شماره یک بهره وری است. اقتصادی که بر رانت بنیان نهاده شده، ربطی به بهره وری ندارد. در این شرایط اینکه خودروسازان ما روی بهبود کیفیت و از جمله ایمنی کار کنند، منطقی نیست، چون هر چیزی تولید کنند، با هر قیمتی مردم می خرند. پس وقتی رقیب ندارند، چرا دنبال بهره وری و کاهش قیمت و رشد کیفیت بروند؟

وزیر سابق نفت با اشاره به مباحث موجود در خصوص لزوم افزایش قیمت بنزین برای کاهش مصرف و افزایش بهره وری گفت: معتقدم بنزین را وقتی باید گران کرد که خودرو خیلی ارزان شود. ما خودرو را خیلی به مردم گران می فروشیم. بگذاریم خودرو رقابتی شود تا مردم بتوانند بهترین خودرو را بخرند. من همیشه مخالف افزایش قیمت بنزین بودم، چون مردم تحمل ندارند و هدف را هم اصلاح اقتصادی نمی دانستم، بلکه درآوردن پول برای اصلاح یارانه می دانستم. مقادیر افزایش قیمت آنقدر کشش نداشت که مصرف را کم کند.

وی با بیان اینکه ما درگیر ابتدایی ترین مبانی بهره وری هستیم، گفت: هنوز در سیاستگذاری های اصلی اقتصاد و توسعه گیر داریم، در این 120 سال بعد از مشروطیت، تلاش می کنیم به صورت ماندگار در چرخه توسعه جهانی قرار بگیریم و هنوز موفق نشده ایم. هنوز بحث داریم که توسعه خوب است یا بد است؟ از این مفاهیم می خواهیم استفاده کنیم یا نه؟ فقط در پزشکی توسعه را قبول داریم، چون به جانمان ارتباط دارد و عالی ترین دستگاه ها و دارو ها و معالجات به سرعت به ایران می اید و پزشکان ما تعامل بدون محدودیت با دنیا دارند، ولی بقیه نمی توانند. در حالی که در دنیای بدون تعامل نمی توان زندگی کرد. 

زنگنه گفت: من قبول دارم که نظام بازار آزاد هزاران اشکال دارد، اما اگر آن را دنبال و اشکالاتش را رفع نکنیم، درگیر ده ها هزار ایراد اقتصاد کمونیستی و اقتصاد ژورنالیستی می شویم. تفکرات بخشی از نخبگان ما ژورنالیستی است و اگر این ها را اصلاح نکنیم، وارد چرخه توسعه نمی شویم. بهره وری از الزامات ماندگاری در چرخه توسعه است و ما هنوز وارد این چرخه نشده ایم، کماکان مشغول این هستیم که FATF را بپذیریم و با سیستم بانکی جهانی کار کنیم یا نه؟ مگر بدون بانک یا برخی قواعد و کنوانسیون ها، الان می شود زندگی کرد؟ 

وی با اشاره به سخنان برخی که می گویند «ما اقتصاد اول دنیا شده ایم!»، گفت: بزرگترین اشکال نظامیه های بغداد و نیشابور و اصفهان از نظر من، تیوریزه کردن جهل و جمود فکری به نام علم بود. الان هم بعضی کار ها انجام می شود که عقلانیت را نابود می کند و نخبگان باید به جای تایید این کارها، حرف های کلان خودشان را بزنند.

وی در پایان یکی از اشتباهات مداوم را «تفکر ساخت فیزیکی اجناس» حتی در موارد فاقد مزیت دانست و افزود: عشق ما این است که می گوییم چیزی ساخته ایم که از مشابه خارجی آن بهتر است و کلی هم ارزآوری دارد. در حالی که صادرات برخی اقلام فاجعه است. ما تقریبا هیچ محصول کشاورزی را نباید صادر کنیم. محصولات آب بر را باید وارد کنیم، جز برخی محصولات که از نظر سیاست های استراتژیک و امنیت ملی کشور ضروری است. خیلی از صنایع ما اگر صرفه ندارند، باید کنار بروند و این غصه ای ندارد. با این حال به اشتباهات ادامه می دهیم، چون انگار خودمان را در جزیره ای جدا از اقتصاد جهانی تصور می کنیم.