مقایسه روش تاپ داون و باتم آپ در برنامه ریزی استراتژیک
اگر تا به حال در یک شرکت بزرگ یا حتی یک پروژه کوچیک کار کرده باشید احتمالا اسم برنامه ریزی استراتژیک رو شنیدید. این اصطلاح با این که شیک به نظر می رسه ولی واقعا ابزار ساده ایه که شرکت ها و سازمان ها برای تعیین جهت و مسیر کلیشون استفاده می کنن. توی این فرآیند دو روش خیلی معروف هست که همیشه باهم مقایسه می شن : روش تاپ داون (Top-Down) و روش باتم آپ (Bottom-Up). توی این مقاله قراره این دو روش رو به زبان ساده بررسی کنیم نقاط قوت و ضعف هرکدوم رو بگیم و ببینیم کدوم روش به درد چه شرایطی می خوره.
برنامه ریزی استراتژیک چیه و چرا مهمه؟
برنامه ریزی استراتژیک در واقع یک راهنمای نقشه راه برای سازمانه که به کمک اون اهداف بلندمدت و کوتاه مدتشون رو تعریف می کنن و برای رسیدن به این اهداف نقشه و مسیر مشخصی ترسیم می کنن. این مسیر شامل فعالیت های مختلفه که باید به صورت سازمان یافته انجام بشه.
این برنامه ریزی هم به مدیران کمک می کنه که با هدف گذاری درست منابع شون رو بهینه استفاده کنن و هم به کارکنان کمک می کنه که بدونن کارها و وظایفشون در جهت چه اهدافی هست. اینجا جاییه که روش های مختلفی مثل گودبرداری به روش تاپ داون و باتم آپ وارد بازی می شن.
روش تاپ داون (Top-Down) : استراتژی از بالا به پایین
در روش تاپ داون ایده های بزرگ و کلان از مدیران ارشد و رهبری سازمان شروع می شه و به تدریج به پایین تر (به سطوح میانی و در نهایت به کارکنان) منتقل می شه. یعنی مدیران ارشد اهداف استراتژیک کلی رو تعیین می کنن و بقیه سازمان وظیفه دارن این اهداف رو به اجرا دربیارن.
مراحل روش تاپ داون
- تعیین اهداف کلان : مدیران ارشد شرکت اهداف بلندمدت و استراتژیک شرکت رو تعیین می کنن.
- تدوین برنامه های کلان : این اهداف به برنامه های بزرگ تبدیل می شن که همه بخش های شرکت رو تحت تاثیر قرار می ده.
- انتقال به سطح میانی : این برنامه ها به مدیران میانی منتقل می شه تا اون ها هم این استراتژی ها رو به صورت اجرایی در بیارن.
- اجرای برنامه ها در سطح کارکنان : در نهایت کارمندها وظایف و برنامه های کوچکتر رو اجرا می کنن تا به اون هدف بزرگ برسند.
مزایای روش تاپ داون
- کنترل و هماهنگی بالا : چون تصمیم ها از سطح بالای سازمان میاد کل سازمان به یک سمت حرکت می کنه و احتمال تضاد و سردرگمی کمتره.
- سرعت تصمیم گیری : وقتی تصمیمات از بالا گرفته می شه معمولا سرعت بیشتری داره چون نیازی به مشورت و بازخورد از پایین نیست.
- تمرکز روی اهداف کلان : این روش باعث می شه تمرکز روی اهداف بلندمدت و استراتژیک حفظ بشه.
معایب روش تاپ داون
- عدم انعطاف پذیری : چون تصمیم ها از بالا میاد کارکنان سطح پایین ممکنه حس کنن که ایده هاشون شنیده نمی شه و تغییرات ناگهانی به سختی اتفاق می افته.
- احتمال عدم هماهنگی : اگر مدیران بالایی از جزئیات کارهای سطوح پایین اطلاع نداشته باشن ممکنه تصمیماتی بگیرن که با واقعیت های عملی کار ناسازگار باشه.
روش باتم آپ (Bottom-Up) : تصمیم گیری از پایین به بالا
در این روش تصمیم گیری از سطوح پایین سازمان شروع می شه و به تدریج به بالا منتقل می شه. یعنی کارکنان خط مقدم و کسانی که توی روزمره با کارها در ارتباط هستند پیشنهادات و راهکارها رو ارائه می دن و این ایده ها به مدیران بالاتر منتقل می شه.
مراحل روش باتم آپ
- جمع آوری ایده ها از سطوح پایین : کارمندان و مدیران خط مقدم ایده ها و نیازهاشون رو مطرح می کنن.
- بحث و بررسی در سطح میانی : این ایده ها توسط مدیران میانی بررسی می شه و بر اساس اولویت ها فیلتر می شه.
- انتقال به مدیران ارشد : ایده ها و راهکارهای نهایی به مدیران ارشد منتقل می شه و تصمیم های استراتژیک نهایی اتخاذ می شه.
مزایای روش باتم آپ
- انعطاف پذیری بیشتر : چون کارکنان روزمره درگیر کارها هستند ایده ها و نظراتشون به واقعیت های اجرایی نزدیک تره و باعث انعطاف بیشتر می شه.
- درگیر کردن کارکنان : این روش باعث می شه کارکنان حس کنند که نقش مهمی توی تصمیم گیری ها دارن و این انگیزه شون رو بیشتر می کنه.
- بهبود نوآوری : چون ایده ها از سطوح مختلف سازمان جمع آوری می شه احتمال اینکه راهکارهای جدید و خلاقانه پیدا بشه بیشتره.
معایب روش باتم آپ
- پیچیدگی در هماهنگی : وقتی تصمیم ها از پایین به بالا میاد ممکنه سازمان برای هماهنگی بین ایده های مختلف دچار پیچیدگی بشه.
- سرعت کمتر در تصمیم گیری : این فرآیند ممکنه زمان بر باشه چون نیاز به مشورت و بررسی بیشتری داره.
مقایسه کلی روش تاپ داون و باتم آپ
| ویژگی ها | تاپ داون | باتم آپ |
| کنترل و هماهنگی | بالاتر همه چیز تحت کنترل مدیران ارشد است. | پایین تر نیاز به هماهنگی بیشتری وجود دارد. |
| انعطاف پذیری | کمتر تغییرات سخت تر انجام می شود. | بیشتر امکان تغییر سریع تر وجود دارد. |
| سرعت تصمیم گیری | سریع تر چون از بالا تصمیم گیری می شود. | کندتر نیاز به مشورت و بررسی بیشتر است. |
| مشارکت کارکنان | پایین تر کارکنان کمتر درگیر می شوند. | بالاتر کارکنان بیشتر مشارکت دارند. |
| نوآوری و خلاقیت | کمتر چون ایده ها از بالا می آید. | بیشتر چون کارکنان مستقیم ایده می دهند. |
چه زمانی از کدام روش استفاده کنیم؟
هر سازمان بسته به نیازها و شرایط خاص خودش ممکنه یکی از این روش ها رو انتخاب کنه. به طور کلی :
- تاپ داون مناسب سازمان هاییه که نیاز به کنترل قوی و هماهنگی بالا دارن. مثلا در صنایع نظامی پروژه های بزرگ عمرانی یا شرکت هایی که با استانداردهای سخت گیرانه کار می کنن این روش مناسب تره.
- باتم آپ بیشتر برای شرکت های خلاق و نوآور مثل شرکت های فناوری یا استارت آپ ها که نیاز به انعطاف پذیری و نوآوری سریع دارن مناسب تره.
خلاصه
هر دو روش تاپ داون و باتم آپ مزایا و معایب خودشون رو دارن و انتخاب بین این دو به نیازهای سازمان و نوع کسب وکار بستگی داره. برخی از شرکت ها حتی از ترکیب این دو روش استفاده می کنن تا از مزایای هر دو بهره مند بشن.
پرسش و پاسخ
- آیا می توان از هر دو روش در یک سازمان استفاده کرد؟ بله بسیاری از شرکت ها از ترکیب هر دو روش استفاده می کنن تا هم از کنترل بالا و هم از انعطاف پذیری بهره ببرن.
- آیا روش باتم آپ برای همه سازمان ها مناسبه؟ نه روش باتم آپ بیشتر برای شرکت هایی مناسبه که فرهنگ کاری باز و نوآورانه دارن.
- کدام روش برای شرکت های بزرگ بهتره؟ بیشتر شرکت های بزرگ از روش تاپ داون استفاده می کنن ولی بسته به نوع صنعت و نیازهاشون می تونن از ترکیب هر دو روش هم بهره ببرن.
