تامین خواسته یعنی چی؟ | تعریف کامل، شرایط و آثار قانونی آن
تامین خواسته یعنی چی
تا حالا شده نگران باشید کسی که به شما بدهکاره، اموالش رو جابجا کنه یا بفروشه و شما دستتون به جایی بند نباشه؟ تامین خواسته دقیقاً همینجاست که به کمکتون میاد! یک ابزار حقوقی قدرتمند که اجازه می ده قبل از اینکه دیر بشه، مال و حق تون رو از دستبرد احتمالی حفظ کنید. در واقع، تامین خواسته یعنی شما از دادگاه می خواید که اموال طرف مقابل رو، تا مشخص شدن تکلیف نهایی پرونده، توقیف کنه تا نتونه از زیر بار مسئولیتش در بره.
تامین خواسته یکی از اون اصطلاحات حقوقی به ظاهر پیچیده است که اگه معنی و کاربردش رو بدونید، می بینید چقدر می تونه توی زندگی واقعی و دعواهای حقوقی به دردتون بخوره. فرقی نمی کنه دانشجو حقوق باشید یا فقط می خواید بدونید اون مبلغی که از کسی طلبکارید چطور می تونه تضمین بشه؛ این مطلب یه راهنمای کامل و خودمونیه که بهتون کمک می کنه سر از کار قرار تامین خواسته در بیارید. قراره با هم ببینیم این قرار چی هست، چطوری صادر میشه، چه اثرهایی داره و کلاً هر چیزی که باید در موردش بدونید رو خیلی ساده و کاربردی توضیح بدیم.
تامین خواسته، یعنی چی به زبان ساده؟
بیایید رک و راست بریم سر اصل مطلب. فکر کنید شما از کسی طلبکارید یا یه حقی دارید که می ترسید طرف مقابل از دستبرد به اون مال یا حقتون فرار کنه. تامین خواسته دقیقاً اینجاست که به دادتون می رسه. توی دنیای حقوقی، تامین خواسته یه جور تدبیر احتیاطی یا یه توقیف پیشگیرانه است. یعنی چی؟ یعنی شما از دادگاه می خواید که قبل از اینکه حکم نهایی صادر بشه و طرف محکوم بشه، اموالش رو توقیف کنه تا نتونه اونها رو بفروشه، پنهان کنه یا به اسم کس دیگه ای بزنه. اینجوری وقتی حکم به نفع شما صادر شد، می دونید که یک مالی هست که می تونید ازش طلب تون رو بگیرید.
اگه بخوایم دقیق تر بگیم، توی ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی اومده که تامین خواسته یه قراره. قرار با حکم فرق داره. حکم یعنی دادگاه در مورد اصل دعوا نظر نهایی خودش رو میده، مثلاً میگه این آقا باید فلان مبلغ رو به شما بده. اما قرار، یه دستور موقتیه که قبل یا در حین رسیدگی به اصل دعوا صادر میشه و کمک می کنه اصل دعوا بهتر پیش بره یا حق شما حفظ بشه. قرار تامین خواسته هم دقیقاً از همین جنسه. هدف اصلیش اینه که مطمئن بشید اگه شما توی دعوا پیروز شدید، حتماً یه مالی برای اجرای حکم وجود داره و طرف نتونسته اموالش رو از دسترس خارج کنه.
حالا این تامین خواسته علیه کی صادر میشه؟ معلومه، علیه همون کسی که بهش خوانده میگیم؛ یعنی طرف مقابل شما توی دعوا. یا حتی علیه کس دیگه ای که مال خوانده دستشه. خب چه اموالی رو میشه توقیف کرد؟ تقریباً هر مالی که قابلیت نقل و انتقال داشته باشه و جزو مستثنیات دین نباشه (که جلوتر بهش می رسیم). مثلاً یه ماشین، یه خونه، پول توی حساب بانکی، سهام، حتی حقوقی که شخص از کس دیگه ای طلب داره. فرقی نمی کنه مال منقول باشه (مثل ماشین و پول) یا غیرمنقول (مثل خونه و زمین).
فرق تامین خواسته با تامین دلیل چیه؟ یک بار برای همیشه حلش کنیم!
یکی از پرتکرارترین سوالات توی حوزه حقوقی، مخصوصاً برای کسایی که خیلی با این مسائل آشنا نیستن، همینه: فرق تامین خواسته با تامین دلیل چیه؟ راستش رو بخواهید، هر دوتاشون از اون تدابیر احتیاطی هستن که دادگاه صادر می کنه، اما هدف و ماهیتشون کاملاً با هم فرق داره. بیایید با یه مثال ساده شروع کنیم. فکر کنید توی یه دعوا، دلایلی دارید که ممکنه با گذشت زمان از بین برن، مثلاً یه فیلم دوربین مداربسته که بعد از یه مدت پاک میشه، یا یه شیء که ممکنه خراب بشه یا جابجا بشه. اینجا پای تامین دلیل به میان میاد.
تامین دلیل یعنی چی؟
«تامین دلیل» یعنی شما از دادگاه می خواید که قبل از اینکه دلایل و مدارک اثبات حق شما از بین برن یا خراب بشن، یه کاری کنه که این دلایل حفظ بشن. مثلاً ممکنه دادگاه یه کارشناس بفرسته تا از اون دلایل صورت برداری کنه، یا اونها رو بررسی و مستند کنه. هدف تامین دلیل، حفظ و نگهداری دلایله، نه توقیف مال.
حالا برای اینکه قشنگ تفاوت این دوتا رو توی ذهن تون جا بندازید، یه جدول مقایسه ای می ذاریم که تمام جنبه هاش رو پوشش بده. با دیدن این جدول دیگه هیچ وقت این دوتا رو با هم اشتباه نمی گیرید:
| ویژگی | تامین خواسته | تامین دلیل |
|---|---|---|
| هدف اصلی | حفظ مال یا موضوع خواسته برای اجرای حکم | حفظ و نگهداری ادله و مدارک اثبات دعوا از بین رفتن |
| موضوع | مال معین یا مقدار معین (پول، ملک، ماشین) | دلایل و مدارک (سند، شهادت شهود، معاینه محل، نظر کارشناس) |
| زمان درخواست | قبل، همزمان یا در جریان دادرسی | قبل، همزمان یا در جریان دادرسی |
| مرجع صدور | دادگاهی که به اصل دعوا رسیدگی می کند (بدوی، تجدیدنظر) | شورای حل اختلاف (برای امور جزئی) یا دادگاه |
| ماهیت | قرار توقیف | قرار حفظ دلیل، صورت برداری یا اثبات |
| اثرات | ممنوعیت نقل و انتقال مال توقیف شده | صورت برداری، نگهداری یا بررسی دلایل، اما بدون ممنوعیت نقل و انتقال مال |
| قابلیت اعتراض | معمولاً قابل اعتراض است | معمولاً غیرقابل اعتراض است |
| نیاز به خسارت احتمالی | معمولاً نیاز به تودیع خسارت احتمالی دارد | معمولاً نیاز به تودیع خسارت احتمالی ندارد |
دیدید؟ قضیه اصلاً پیچیده نیست! اگه دنبال مال هستید، می رید سراغ تامین خواسته. اگه دنبال حفظ مدرک و دلیلی هستید، می رید سراغ تامین دلیل. هر کدوم جای خودش رو داره و توی موقعیت های مختلف به کارتون میاد.
کی و کجا می تونیم درخواست تامین خواسته بدیم؟
حالا که فهمیدیم تامین خواسته یعنی چی و فرقش با تامین دلیل رو هم متوجه شدیم، سوال مهم بعدی اینه که اصلاً کِی و کجا باید این درخواست رو مطرح کنیم؟ دستمون بازه یا فقط تو یه زمان خاص میشه این کار رو کرد؟ خبر خوب اینه که قانون گذار دست ما رو باز گذاشته و توی سه تا زمان مختلف می تونید درخواست تامین خواسته بدید:
-
قبل از اینکه دادخواست اصلی رو بدید (یعنی قبل از طرح دعوا):
شاید براتون سوال پیش بیاد که اصلاً مگه میشه قبل از شروع دعوا، از دادگاه درخواست توقیف مال کسی رو کرد؟ بله، میشه! فرض کنید متوجه شدید بدهکارتون داره اموالش رو یواشکی می فروشه تا شما نتونید بهشون دست پیدا کنید. اینجا وقت تلف کردن جایز نیست. سریعاً می تونید درخواست تامین خواسته بدید. اما یه نکته مهم داره: اگه قبل از دعوای اصلی درخواست تامین خواسته بدید و دادگاه قبول کنه، شما فقط 10 روز مهلت دارید تا دادخواست اصلی خودتون رو (یعنی همون دعوایی که می خواید باهاش پولتون رو بگیرید) به دادگاه صالح ارائه کنید. اگه توی این 10 روز دادخواست اصلی رو ندید، اون قرار تامین خواسته خود به خود لغو میشه. پس حواستون باشه که این مهلت رو از دست ندید.
-
همراه با همون دادخواست اصلی:
این رایج ترین حالته. وقتی دارید دادخواست اصلی تون رو برای دادگاه می نویسید و می فرستید، توی همون دادخواست می تونید یه گوشه اشاره کنید که درخواست تامین خواسته هم دارم. اینجوری پرونده شما کامل تر میشه و دادگاه همزمان هم به اصل دعوا و هم به درخواست تامین خواسته رسیدگی می کنه.
-
توی جریان دادرسی (تا قبل از صدور حکم قطعی):
ممکنه اولش به فکر تامین خواسته نباشید، یا دلایلی برای درخواستش نداشته باشید. اما وقتی دعوا شروع شد و تو دادگاه داره پیش میره، یهو متوجه می شید طرف مقابلتون داره یه کارهایی می کنه که ممکنه حق شما ضایع بشه. مثلاً می بینید داره اموالش رو جابجا می کنه. اینجا هم بازم فرصت دارید! می تونید هر موقع که لازم دیدید، تا قبل از اینکه حکم نهایی (حکم قطعی) صادر بشه، درخواست تامین خواسته بدید. فرقی نمی کنه توی مرحله بدوی باشید، واخواهی یا تجدیدنظر. فقط یادتون باشه که وقتی پرونده میره دیوان عالی کشور، دیگه نمی تونید درخواست تامین خواسته بدید، چون دیوان عالی کشور فقط به جنبه های قانونی پرونده رسیدگی می کنه و کاری به ماهیت دعوا و اموال نداره.
حالا مرجع صالح برای این درخواست کجاست؟ خیلی ساده است، همون دادگاهی که داره به اصل دعوای شما رسیدگی می کنه. اگه دعوا تو دادگاه بدوی در جریانه، درخواست رو به همون دادگاه می دید. اگه تو دادگاه تجدیدنظر هست، به همون دادگاه.
چه شرایطی برای صدور قرار تامین خواسته لازمه؟
خب، تا اینجا فهمیدیم تامین خواسته یعنی چی و کِی می تونیم درخواستش رو بدیم. حالا بریم سراغ اینکه چه شرایطی باید وجود داشته باشه تا دادگاه اصلاً درخواست ما رو برای تامین خواسته قبول کنه و اون رو صادر کنه. این شرایط هم خیلی منطقی و برای جلوگیری از سوءاستفاده هستن:
۱. درخواست از طرف شما یا نماینده قانونی تون باشه
بدیهیه که شما به عنوان کسی که حقتون در معرض خطره، باید این درخواست رو بدید. یا اگه نمی تونید، وکیل یا قیم یا ولی شما می تونه این کار رو انجام بده. کسی که درخواست میده باید ذی نفع باشه؛ یعنی اون مال یا حقی که می خواد توقیف بشه، واقعاً مربوط به دعوای خودش باشه.
۲. خواسته شما قطعی و معلوم باشه
این قسمت یه خورده حقوقی تره، اما سعی می کنم ساده توضیح بدم:
- خواسته قطعی (منجّز): یعنی اون حقی که شما دارید یا اون پولی که طلبکارید، باید مشخص و مسلم باشه. نباید یه چیزی باشه که شاید در آینده اتفاق بیفته یا هنوز معلوم نیست. مثلاً اگه شما به خاطر یه اتفاقی که توی آینده معلوم نیست رخ میده یا نه، از کسی طلبکار بشید، نمی تونید همین الان درخواست تامین خواسته بدید. باید حق تون کاملاً محرز باشه.
- میزان خواسته معلوم یا عین معین باشه: این یعنی چی؟ یعنی اون چیزی که می خواید توقیف کنید، یا باید مقدارش مشخص باشه (مثلاً ده میلیون تومن پول، یا ۱۰۰ کیلو برنج) یا یه مال خاص و مشخص باشه (مثلاً یه آپارتمان با فلان مشخصات، یا فلان ماشین). اگه خواسته شما مالی نباشه (مثلاً دعوای طلاق یا تخلیه خونه)، معمولاً نمی تونید درخواست تامین خواسته برای توقیف مال بدید، چون هدف تامین خواسته، حفظ مالیه که در نهایت به پول تبدیل میشه یا خود اون مال به شما داده میشه.
۳. سپردن خسارت احتمالی توسط خواهان (مگر در موارد استثنا)
اصل بر اینه که شما وقتی درخواست تامین خواسته میدید، دادگاه ازتون می خواد یه مبلغی رو به عنوان خسارت احتمالی تو صندوق دادگستری واریز کنید. چرا؟ چون ممکنه در نهایت معلوم بشه شما توی این دعوا حق باهاتون نبوده و این توقیف مال باعث ضرر و زیان به خوانده شده باشه. اون وقت دادگاه از همین مبلغی که شما واریز کردید، ضرر و زیان خوانده رو جبران می کنه. مبلغ خسارت رو هم دادگاه تعیین می کنه.
اما یه خبر خوب! توی بعضی از موارد، شما از سپردن این خسارت احتمالی معافید. یعنی لازم نیست پولی واریز کنید. این موارد رو توی ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی لیست کرده که خیلی مهمن:
- الف) وقتی دعوا مستند به سند رسمی باشه: اگه شما سندی دارید که مال یا طلبتون رو ثابت می کنه و اون سند، رسمی باشه (نه یه نوشته عادی)، دیگه لازم نیست خسارت احتمالی بدید. مثلاً سند قطعی ملک یا چک بانکی که امضاش توی دفترخونه تایید شده.
- ب) وقتی خواسته در معرض تضییع یا تفریط باشه: یعنی شما بتونید به دادگاه ثابت کنید که اگه سریع اموال طرف توقیف نشه، اونها از بین میرن یا طرف داره عمداً اونها رو حیف و میل می کنه. مثلاً طرف داره ماشین رو داغون می کنه، یا داره ملک رو به قیمت خیلی ارزون می فروشه تا شما بهش نرسید.
- ج) در مواردی مثل اسناد تجاری واخواست شده: چک، سفته و برات اگه توی مهلت قانونی واخواست شده باشن (یعنی اعتراض عدم پرداختشون انجام شده باشه)، شما برای درخواست تامین خواسته نیازی به سپردن خسارت احتمالی ندارید. این یه امتیاز برای دارندگان اسناد تجاریه.
- د) تامین خواسته توی مراجع کیفری برای جبران ضرر و زیان ناشی از جرم: اگه توی یه پرونده کیفری، شاکی بخواد برای جبران ضرر و زیانی که از جرم بهش وارد شده، اموال متهم رو توقیف کنه، دیگه نیازی به سپردن خسارت احتمالی نداره.
- ه) اگه ثابت بشه بدهکار قصد فرار از دین داره: اگه بتونید ثابت کنید که طرف برای اینکه دینش رو پرداخت نکنه، داره اموالش رو می فروشه یا جابجا می کنه، دادگاه می تونه بدون دریافت خسارت احتمالی، قرار تامین خواسته صادر کنه.
- و) دعاوی مربوط به ترکه متوفی در صورت تحریر ترکه: اگه میراث متوفی بررسی و صورت برداری شده باشه (تحریر ترکه)، و یکی از ورثه بخواد مال دیگه ای رو تامین خواسته کنه، معاف از خسارت احتمالیه.
- ی) دعاوی مستند به قراردادهای بانکی: اگه شما با بانک قرارداد دارید و بر اساس اون قرارداد، بانکی از شما طلبکار باشه، بانک برای توقیف اموال شما نیازی به سپردن خسارت احتمالی نداره.
یادتون باشه که اگه مشمول هیچ کدوم از این موارد بالا نباشید، دادگاه به درخواست تامین خواسته شما رسیدگی نمی کنه مگر اینکه خسارت احتمالی تعیین شده رو واریز کنید.
مراحل اجرای قرار تامین خواسته چطوریه؟
حالا فرض کنید که دادگاه درخواست تامین خواسته شما رو قبول کرده و یه قرار تامین خواسته صادر شده. قدم بعدی چیه؟ اجرای این قرار! خوشبختانه، اجرای این قرار اونقدرها هم پیچیده نیست، اما یه سری مراحل و نکات داره که باید بدونید:
۱. نیاز به صدور اجراییه نیست
برعکس خیلی از حکم ها و دستورات دادگاه که برای اجراشون نیاز به اجراییه (یعنی یه فرم یا سند رسمی برای درخواست اجرا) داریم، قرار تامین خواسته نیازی به صدور اجراییه نداره. خود قرار به اندازه کافی قوی هست که بشه بر اساسش اموال رو توقیف کرد.
۲. ابلاغ و بعد اجرا، مگر در موارد ضروری
اصل بر اینه که اول این قرار به طرف مقابل (خوانده) ابلاغ بشه، یعنی بهش اطلاع داده بشه که اموالش قراره توقیف بشه. بعد از ابلاغ، میشه اقدام به توقیف کرد. اما یه استثنای خیلی مهم داره! اگه شما به دادگاه ثابت کنید که اگه قبل از اجرا، قرار رو به خوانده ابلاغ کنن، ممکنه اون دست به کار بشه و اموال رو جابجا کنه یا از بین ببره (همون تضییع یا تفریط)، دادگاه می تونه دستور بده که اول قرار اجرا بشه و اموال توقیف بشن، بعداً به خوانده ابلاغ بشه. اینجوری دیگه طرف فرصت فرار نداره.
۳. وظایف مدیر دفتر و مامور اجرا
وقتی قرار صادر شد، مدیر دفتر دادگاه پرونده رو ارجاع میده به یکی از مامورین اجرا. مامور اجرا هم بر اساس درخواست شما و دستور دادگاه، اقدامات لازم رو برای توقیف اموال انجام میده.
۴. استعلام های لازم برای پیدا کردن اموال
یکی از کارهای مهمی که مامور اجرا می کنه، استعلام از مراجع مختلفه تا اموال خوانده رو پیدا کنه. این استعلام ها معمولاً شامل سه جا هستن:
- راهور: برای پیدا کردن اموال منقول مثل خودرو، موتور سیکلت و … .
- بانک مرکزی: برای پیدا کردن حساب های بانکی و موجودی پول نقد.
- اداره ثبت املاک: برای پیدا کردن اموال غیرمنقول مثل ملک، زمین، آپارتمان و … .
شما هم به عنوان خواهان می تونید توی پیدا کردن اموال کمک کنید و اگه از مالی خبر دارید، اون رو به دادگاه معرفی کنید تا توقیف بشه.
۵. توقیف اموال منقول و غیرمنقول
نحوه توقیف اموال منقول (مثل پول، ماشین، لوازم) با اموال غیرمنقول (مثل ملک و زمین) یه خورده فرق داره:
- اموال منقول: معمولاً مامور اجرا خودش میتونه با حضور در محل، اموال رو صورت برداری و توقیف کنه. اگه لازم باشه، ممکنه اونها رو به یه انبار یا جای مطمئن ببره تا ازش نگهداری بشه.
- اموال غیرمنقول: توقیف املاک، با ثبت توقیف توی دفتر املاک اداره ثبت انجام میشه. یعنی دیگه طرف نمی تونه اون ملک رو بفروشه یا به نام کس دیگه ای بزنه.
۶. رعایت مستثنیات دین
یه نکته خیلی حیاتی که توی اجرای تامین خواسته باید بهش توجه بشه، مسئله مستثنیات دین هست. یعنی چی؟ یعنی یه سری اموال و دارایی ها هستن که قانون میگه تحت هیچ شرایطی نمیشه اونها رو توقیف کرد یا از آدم گرفت. اینها اموالی هستن که برای ادامه زندگی و حفظ شان و کرامت انسان ضروری هستن. مثلاً:
- خونه ای که شخص توش زندگی می کنه و در شان اونه.
- وسایل و لوازم ضروری زندگی (مثل یخچال، تلویزیون، گاز و…).
- ابزار و وسایل کار و امرار معاش (مثلاً راننده تاکسی، تاکسیش؛ یا نجار، ابزار کارش).
- ودیعه مسکن (پول رهنی که برای اجاره خونه داده).
- حقوق بازنشستگی یا وظیفه.
- مبلغ ناچیزی که هر ماه برای زندگی لازم داره.
اینها اموالی هستن که توقیف نمیشن. اما یه استثنای مهم: اگه خواسته شما همون عین معین باشه و خود اون مال جزو مستثنیات دین محسوب بشه (مثلاً شما ملکی رو به کسی فروختید و اون پولش رو نداده و حالا شما همون ملک رو می خواید)، توقیف اون ملک اشکالی نداره، چون قرار نیست فروش بره و فقط به شما برگردونده میشه.
وقتی تامین خواسته اجرا میشه، چه اتفاقاتی میفته؟ (آثارش چیه؟)
بعد از اینکه قرار تامین خواسته صادر و اجرا شد، یه سری اتفاقات می افته که هم برای خواهان، هم برای خوانده و حتی برای اشخاص ثالث مهم هستن. بیایید ببینیم این آثار چی هستن:
برای شما (خواهان):
- حق تون حفظ میشه: مهم ترین و اصلی ترین اثر، اینه که شما مطمئن می شید اون عین خواسته یا معادل مالیتش، تا آخر دعوا حفظ میشه. دیگه خیالتون راحته که طرف مقابل نمیتونه با جابجا کردن اموالش، شما رو از رسیدن به حقتون محروم کنه.
- شاید حق تقدم پیدا کنید: توی بعضی از شرایط خاص، وقتی مال توقیف میشه، شما نسبت به بقیه طلبکاران همون خوانده، حق تقدم پیدا می کنید. یعنی اگه چند نفر از اون شخص طلبکار باشن، شما که زودتر مال رو توقیف کردید، اولویت دارید. البته این یه بحث مفصل حقوقی داره و همیشه اینطور نیست.
برای طرف مقابل (خوانده):
- ممنوعیت هرگونه نقل و انتقال: این مهم ترین اثر برای خوانده است. به محض توقیف مال، دیگه خوانده نمی تونه اون رو بفروشه، هبه کنه (ببخشه)، صلح کنه، یا هر کار دیگه ای که باعث انتقال مالکیتش بشه. اگه این کار رو بکنه، اون معامله «بی اعتبار» و «غیرنافذ» هست؛ یعنی از نظر قانونی اعتباری نداره و شما می تونید تقاضای ابطالش رو بکنید.
- حق مطالبه خسارت: این رو هم یادتون باشه که اگه در نهایت شما (خواهان) توی دعوا شکست بخورید و مشخص بشه حق با شما نبوده، خوانده حق داره بابت ضرر و زیانی که به خاطر توقیف مال بهش وارد شده، از شما خسارت بگیره. البته این خسارت رو باید توی یه مهلت خاصی از دادگاه درخواست بده که جلوتر بهش می رسیم.
برای شخص ثالث (مثلاً کسی که مال خوانده دستشه):
فکر کنید خوانده از کس دیگه ای طلب داره و شما اون طلب رو توقیف کردید. یا مالی از خوانده دست شخص ثالثیه که توقیف شده. در این صورت:
- شخص ثالث هم دیگه نمی تونه اون مال رو به خوانده برگردونه، یا طلبش رو پرداخت کنه.
- هرگونه معامله یا تهاتر (پایاپای کردن) روی اون مال یا طلب ممنوع میشه.
خلاصه که تامین خواسته یه جور زنگ خطر برای اموال خوانده است و تا تکلیف دعوا مشخص نشه، اون مال توی یه وضعیت «مبهم» و «غیرقابل دسترس» برای خوانده باقی میمونه. این ابزار به شدت قدرتمنده و برای همین هم دادگاه ها برای صدورش دقت زیادی می کنن و در اکثر موارد از شما خسارت احتمالی می گیرن.
چطور میشه به قرار تامین خواسته اعتراض کرد یا اونو تغییر داد؟ (ابطال و تبدیل)
همونطور که دیدید، قرار تامین خواسته می تونه یه ابزار قدرتمند باشه. اما این به این معنی نیست که دیگه هیچ راهی برای طرف مقابل (خوانده) وجود نداره. قانون برای خوانده هم راه هایی گذاشته که بتونه به این قرار اعتراض کنه یا شرایطش رو تغییر بده. بیایید با هم ببینیم این راه ها چی هستن:
۱. اعتراض به قرار تامین خواسته
خوانده یا هر کس دیگه ای که به خاطر توقیف مالش ضرر می بینه، می تونه به قرار تامین خواسته اعتراض کنه. این اعتراض هم قواعد خاص خودش رو داره:
- چه کسی می تونه اعتراض کنه؟ معمولاً خوانده، چون اموالش توقیف شده. اما اگه مثلاً مال توقیف شده به نام کس دیگه ای باشه (مثلاً پدر خوانده که ثابت کنه مالش بوده نه خوانده)، اون شخص ثالث هم می تونه اعتراض کنه.
- مهلت و نحوه اعتراض: شما (به عنوان معترض) 10 روز از تاریخ ابلاغ قرار تامین خواسته فرصت دارید که به همون دادگاهی که قرار رو صادر کرده، اعتراض کنید. نیازی به دادخواست جدید نیست و همون دادگاه به اعتراض شما رسیدگی می کنه.
- آیا قرار تامین خواسته قابل تجدیدنظر هست؟ نه! طبق ماده 119 قانون آیین دادرسی مدنی، قرار قبول یا رد تامین خواسته قابل تجدیدنظر نیست. اما همونطور که گفتم، قابل اعتراض توی همون دادگاه هست. دادگاه هم توی اولین جلسه به اعتراض رسیدگی می کنه و نتیجه رو اعلام می کنه.
۲. موارد ابطال یا مرتفع شدن قرار تامین خواسته
حالا چه زمانی قرار تامین خواسته دیگه به درد نمی خوره و خود به خود یا با درخواست یکی از طرفین از بین میره؟ این موارد مهم رو به خاطر بسپارید:
- صدور حکم قطعی علیه خواهان: اگه در نهایت دادگاه حکم قطعی به ضرر خواهان صادر کنه و بگه حق با خوانده بوده، دیگه دلیلی برای حفظ اموال خوانده وجود نداره و قرار تامین خواسته باطل میشه.
- استرداد دعوا یا دادخواست توسط خواهان: اگه خواهان خودش از دعوایی که مطرح کرده پشیمون بشه و دادخواستش رو پس بگیره، قرار تامین خواسته هم خود به خود از بین میره.
- از بین رفتن موجبات صدور تامین: مثلاً اگه تامین خواسته به خاطر اینکه خواسته در معرض تضییع بوده صادر شده، اما اون خطر از بین بره و دیگه دلیلی برای توقیف مال نباشه، خوانده می تونه درخواست لغو قرار رو بده.
- عدم اقامه دعوای اصلی در مهلت مقرر (10 روزه): این رو قبلاً گفتیم؛ اگه خواهان قبل از دعوای اصلی درخواست تامین خواسته بده و توی 10 روز بعدش دعوای اصلی رو مطرح نکنه، قرار تامین خواسته باطل میشه.
۳. تبدیل تامین خواسته
«تبدیل تامین» یه راهکار خوب برای خوانده است که بتونه از شر توقیف یک مال خاص خلاص بشه، بدون اینکه حق خواهان از بین بره. یعنی چی؟ یعنی خوانده می تونه به جای مالی که توقیف شده، یه مال دیگه یا یه مبلغ نقدی رو به عنوان تامین معرفی کنه. اینجوری مال اصلیش آزاد میشه. شرایطش هم اینه:
- چه کسی می تونه درخواست تبدیل بده؟ فقط خوانده.
- شرایط و نحوه درخواست: خوانده می تونه درخواست بده که به جای مال توقیف شده (مثلاً یه ملک)، یه مال دیگه (مثلاً یه ماشین یا مبلغی پول نقد) رو توی صندوق دادگستری واریز کنه. نکته مهم اینه که اون مال یا پولی که جایگزین میشه، باید از نظر ارزش و سهولت وصول، هم ارز یا بهتر از مال قبلی باشه.
- محدودیت تعداد دفعات درخواست: خوانده فقط یک بار می تونه درخواست تبدیل تامین رو بده.
- نیاز به رضایت خواهان در صورت عین معین بودن خواسته: اگه اون چیزی که توقیف شده، عین یک مال خاص و مشخص باشه (مثلاً همون ماشین شما که می خواستید برگرده)، تبدیل اون به یه مال دیگه نیاز به رضایت خواهان داره.
اگر تامین خواسته ناحق باشه، میشه خسارت گرفت؟ (مطالبه خسارت احتمالی)
قبلاً گفتیم که وقتی شما (خواهان) درخواست تامین خواسته می دید، معمولاً دادگاه ازتون می خواد یه مبلغی رو به عنوان خسارت احتمالی واریز کنید تا اگه خدای نکرده دعواتون به جایی نرسید و حق با شما نبود، از اون پول، خسارت های خوانده جبران بشه. حالا اگه واقعاً همین اتفاق افتاد و شما در نهایت توی دعوا شکست خوردید، تکلیف چیه؟
۱. حق خوانده برای مطالبه خسارت
اگه دادگاه با یه حکم قطعی اعلام کنه که شما (خواهان) حق نداشتید یا دعواتون باطل بوده، اینجا خوانده حق پیدا می کنه که خسارت هایی که به خاطر اجرای اون قرار تامین خواسته بهش وارد شده رو از شما بگیره. این یک حق مسلم برای خوانده است که قانون بهش داده.
۲. مهلت و نحوه مطالبه خسارت
خوانده بعد از اینکه حکم قطعی مبنی بر بی حقی شما (خواهان) بهش ابلاغ شد، 20 روز فرصت داره تا خسارت هاش رو مطالبه کنه. این مطالبه نیازی به تشریفات پیچیده و دادخواست جدید نداره. همین که خوانده مدارک و دلایل خسارت هاش رو به همون دادگاهی که قرار تامین خواسته رو صادر کرده، تحویل بده، کافیه.
۳. روند رسیدگی دادگاه
بعد از اینکه خوانده درخواست مطالبه خسارت داد، دادگاه درخواستش رو به شما (خواهان) ابلاغ می کنه و 10 روز به شما مهلت میده تا دفاعیات خودتون رو ارائه کنید. بعدش دادگاه توی یک وقت فوق العاده (یعنی خارج از نوبت عادی رسیدگی)، به دلایل و دفاعیات هر دو طرف رسیدگی می کنه و رأی مقتضی رو صادر می کنه. نکته مهم اینه که رأی دادگاه در مورد این خسارت ها، قطعیه و دیگه نمیشه بهش اعتراض یا تجدیدنظر کرد.
۴. سرنوشت خسارت احتمالی تودیع شده
اگه خوانده توی اون 20 روز مهلت، خسارت هاش رو مطالبه نکنه، اون مبلغی که شما (خواهان) به عنوان خسارت احتمالی واریز کرده بودید، با درخواست خودتون بهتون برگردونده میشه. پس خوانده هم باید حواسش به مهلت ها باشه!
چند نکته طلایی و کاربردی در مورد تامین خواسته
تا اینجا حسابی در مورد تامین خواسته صحبت کردیم، از اینکه تامین خواسته یعنی چی گرفته تا ریز و درشتش. حالا بیایید چند تا نکته مهم و کاربردی رو هم با هم مرور کنیم که ممکنه تو موقعیت های مختلف به دردتون بخوره:
۱. هزینه دادرسی تامین خواسته چقدره؟
این یکی از سوالات پرتکراره! خوبه که بدونید درخواست تامین خواسته، از نظر هزینه دادرسی، مثل دعاوی غیرمالی حساب میشه. یعنی هزینه دادرسی اش خیلی کمتر از اون دعواهاییه که موضوعشون پول زیاده. پس نگران هزینه های سنگین نباشید.
۲. میشه علیه دولت هم تامین خواسته گرفت؟
اصولاً و قاعدتاً توقیف اموال دولتی مجاز نیست، مگر در موارد خاص و با رعایت شرایط خیلی سخت گیرانه. پس تو این مورد معمولاً دستتون بسته تره.
۳. تامین خواسته توی امور کیفری چطور؟
توی پرونده های کیفری (مثل سرقت، کلاهبرداری و…) هم میشه درخواست توقیف مال داد. مثلاً اگه شما شاکی یه جرم باشید و بهتون ضرر و زیان وارد شده باشه، می تونید درخواست بدید که اموال متهم توقیف بشه تا بتونید ضررتون رو جبران کنید. البته این با قرار تامین کیفری یا وثیقه که برای آزادی متهم صادر میشه، فرق داره. هدف تامین خواسته کیفری، جبران ضرر و زیان شماست.
۴. آیا میشه ملک در رهن بانک رو تامین خواسته کرد؟
بله، میشه. اما یه نکته مهم داره: حق بانک توی این ملک مقدمه! یعنی اگه شما این ملک رو توقیف کنید و بعداً دادگاه بخواد از محل این ملک طلب شما رو بده، اول باید سهم بانک پرداخت بشه، بعد اگه چیزی موند، به شما میرسه. پس توقیف ملک در رهن بانک مانعی نداره، اما تو اجرای حکم، حق تقدم بانک سر جاشه.
۵. اگه مال توقیف شده توسط خوانده منتقل بشه، چه اتفاقی می افته؟
قبلاً گفتم که اگه قرار تامین خواسته صادر و اجرا بشه، هرگونه نقل و انتقال اون مال بی اعتباره. یعنی اگه خوانده بعد از توقیف، مال رو به کس دیگه ای بفروشه، اون معامله از نظر قانونی هیچ اثری نداره. شما می تونید از دادگاه بخواید که اون معامله رو ابطال کنه و مال رو دوباره به وضعیت قبلی برگردونه. پس نگران اینجور جابجایی ها نباشید.
به طور کلی، تامین خواسته یه ابزار عالی برای حفظ حقوق شماست، به شرطی که درست و به موقع ازش استفاده کنید. هرچند که سعی کردم همه چیز رو ساده و روان بگم، اما پیچیدگی های خاص خودش رو داره.
در نهایت، تامین خواسته مثل یک کمربند ایمنی توی مسیر پرفراز و نشیب دعواهای حقوقیه. بهتون کمک می کنه تا توی اون مسیر، از حقتون محافظت کنید و نگذارید به این راحتی ها از بین بره. با درک اینکه تامین خواسته یعنی چی و چطور کار می کنه، می تونید با اطمینان بیشتری وارد دنیای حقوقی بشید و از منافع خودتون دفاع کنید.
این رو هم به یاد داشته باشید که هر پرونده ای شرایط خاص خودش رو داره و این مطالب صرفاً جنبه آموزشی دارن. برای گرفتن بهترین نتیجه و جلوگیری از هرگونه اشتباه، بهترین کار اینه که با یه وکیل یا مشاور حقوقی متخصص مشورت کنید. اونها می تونن با توجه به جزئیات پرونده شما، بهترین راهنمایی رو ارائه کنن و کمک کنن تا با خیال راحت تری، حقتون رو از قانون بگیرید.
