تعدیل تقسیط چیست؟ (مفهوم، شرایط و کاربردها)
تعدیل تقسیط یعنی چه
تعدیل تقسیط یعنی تغییر دادن میزان اقساط یک بدهی که قبلاً دادگاه برای پرداختش حکم تقسیط صادر کرده. این تغییر می تونه به خاطر بهتر یا بدتر شدن وضع مالی بدهکار، یا شرایط اقتصادی جامعه باشه و شامل کم کردن یا زیاد کردن مبلغ قسط ها میشه.
فرض کنید یه حکم دادگاهی دارید که بدهی تون رو قسط بندی کرده. چه طلبکار باشید و چه بدهکار، شاید بعد از یه مدت احساس کنید که این قسط بندی دیگه مثل روز اول عادلانه نیست. شاید وضعیت مالی بدهکار خیلی بدتر شده و دیگه نمی تونه از پس قسط ها بربیاد، یا برعکس، اوضاعش بهتر شده و طلبکار حق داره سهم بیشتری دریافت کنه. اصلاً شاید تورم باعث شده ارزش پول افت کنه و مبلغ قسط ها دیگه معنی سابق رو نداشته باشه. اینجا دقیقاً بحث «تعدیل اقساط» مطرح میشه.
تعدیل اقساط یه راهکار قانونیه برای اینکه عدالت همیشه سر جای خودش بمونه و هیچ کس نه زیر بار فشار غیرمنطقی بره، نه بتونه از موقعیت سوءاستفاده کنه. این موضوع کمی پیچیدگی های حقوقی داره و دونستن جزئیاتش برای هر دو طرف دعوا حیاتیه. توی این راهنما قراره با هم قدم به قدم پیش بریم تا بدونید تعدیل اقساط چیه، چه شرایطی داره، چطور باید برای درخواستش اقدام کنید و اصلاً چه نکاتی رو باید حواستون باشه.
تعدیل اقساط محکوم به چیست؟ (مفهوم دقیق و مبانی قانونی)
وقتی صحبت از تعدیل اقساط محکوم به می کنیم، منظورمون اینه که یه حکمی از دادگاه داریم که بدهی رو قسط بندی کرده (به این حکم میگیم حکم اعسار و تقسیط). حالا یکی از طرفین دعوا (یا بدهکار و یا طلبکار) احساس می کنه که شرایط مالی یا اقتصادی تغییر کرده و باید اون قسط های قبلی بازنگری بشن. یعنی ممکنه بدهکار درخواست بده قسط ها کمتر بشه، یا طلبکار درخواست بده بیشتر بشه.
۱.۱. تعریف حقوقی: تغییر دادن قسط ها به حکم دادگاه
بگذارید با یه مثال ساده شروع کنیم: فرض کنید شما (بدهکار) به دوستتون (طلبکار) بدهکار هستید. قبلاً رفتید دادگاه و چون پول نداشتید یکجا پرداخت کنید، دادگاه حکم داده که ماهیانه فلان مبلغ رو قسطی پرداخت کنید. حالا بعد از چند ماه، شما شغل تون رو از دست دادید یا هزینه های زندگی تون سر به فلک کشیده. دیگه نمی تونید اون مبلغ قبلی رو بدید. اینجا می تونید دوباره به دادگاه درخواست «تعدیل» بدید تا قسط هاتون رو کم کنه.
همین اتفاق می تونه برای طلبکار هم بیفته. مثلاً بعد از شیش ماه، متوجه میشه بدهکار که قبلاً ادعای بی پولی می کرده، الان ماشالله وضعش حسابی خوب شده یا قیمت سکه ای که طلب داشته، چند برابر شده و قسط های قبلی دیگه براش ارزش چندانی نداره. در این حالت هم طلبکار می تونه از دادگاه بخواد قسط ها رو «تعدیل» کنه و بیشترشون کنه.
پس در یک جمله، تعدیل اقساط محکوم به یعنی کم یا زیاد کردن مبلغ قسط های یک بدهی که قبلاً بر اساس حکم دادگاه قسط بندی شده بود، اون هم به خاطر تغییراتی که در وضعیت مالی یا اقتصادی ایجاد شده.
۱.۲. مبانی قانونی: تبصره ۲ ماده ۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی
شاید بپرسید خب این حرف ها از کجا اومده؟ پشتوانه قانونی این قضیه کجاست؟ اصلی ترین پشتوانه تعدیل اقساط، تبصره ۲ ماده ۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب سال ۱۳۹۴ هست. این تبصره دقیقاً به همین موضوع اشاره می کنه:
«چنانچه محکوم علیه بعد از صدور حکم اعسار و تقسیط، نسبت به تعدیل میزان اقساط به دلیل تغییر در وضعیت معیشت یا درآمد خود یا نرخ تورم درخواست کند، دادگاه با رعایت مصلحت و با لحاظ وضعیت طرفین نسبت به تعدیل میزان اقساط اقدام می کند.»
این ماده به وضوح راه رو برای درخواست تعدیل باز کرده و به دادگاه ها هم این اختیار رو داده که با توجه به شرایط، قسط ها رو کم یا زیاد کنند. پس این طور نیست که فقط بدهکار بتونه درخواست بده، طلبکار هم می تونه.
۱.۳. چرایی تعدیل: چرا اصلاً باید قسط ها رو تغییر داد؟
دلایل اصلی که باعث میشن یکی از طرفین به فکر تعدیل اقساط بیفته، معمولاً این هاست:
- تغییر در وضعیت معیشت و درآمد محکوم علیه (بدهکار): این مورد شایع ترین دلیل برای کاهش اقساطه. مثلاً بدهکار بیکار شده، بیماری سختی گرفته، ورشکست شده، یا هر اتفاقی که باعث شده دیگه نتونه مثل قبل قسط بده.
- بهبود وضعیت مالی محکوم علیه: برعکس حالت بالا، گاهی اوقات طلبکار متوجه میشه که بدهکار اوضاعش خیلی بهتر شده، شغل پردرآمدی پیدا کرده، ارثی بهش رسیده و الان می تونه قسط های بیشتری پرداخت کنه. اینجا طلبکار درخواست افزایش اقساط رو میده.
- نرخ تورم و تغییرات اقتصادی جامعه: این یکی بیشتر به نفع طلبکاره. وقتی تورم شدید میشه، ارزش پولی که قسط گرفته میشه، کم میشه. مثلاً اگر چهار سال پیش ماهی یک میلیون تومان قسط تعیین شده، الان اون یک میلیون تومان ارزش قبل رو نداره. طلبکار ممکنه به خاطر تورم درخواست افزایش مبلغ اقساط رو بده.
خلاصه که تعدیل اقساط ابزاریه برای حفظ عدالت تو دنیای واقعی که شرایط مالی و اقتصادی ثبات نداره.
۲. تفاوت اساسی اعسار و تعدیل اقساط: چه زمانی کدام دعوا را مطرح کنیم؟
خیلی ها تعدیل اقساط رو با اعسار اشتباه می گیرن، در حالی که این دو تا با هم فرق اساسی دارن و توی شرایط متفاوتی مطرح میشن. بگذارید خیلی ساده فرقشون رو بهتون بگم:
۲.۱. اعسار: وقتی اصلاً پول نداری که بدهی رو بدی
«اعسار» یعنی نداری و بی پولی کامل. وقتی شما به کسی بدهکارید و اصلاً پول ندارید که یکجا بدهی تون رو پرداخت کنید (نه نقداً و نه با فروش اموالتون)، می رید دادگاه و درخواست اعسار از پرداخت محکوم به رو می دید. هدف از اعسار اینه که دادگاه به شما مهلت بده یا بدهی تون رو قسط بندی کنه تا بتونید به مرور پرداخت کنید. اعسار قبل از اینکه دادگاه برای بدهی حکم قسطی بده، مطرح میشه.
زمان طرح: قبل از اینکه بدهی قسط بندی بشه یا وقتی می خوایم از بازداشت شدن فرار کنیم چون اصلاً پول نداریم.
شرایط اولیه: باید ثابت کنید که اصلاً اموالی ندارید که بدهی رو پرداخت کنید، حتی اگه شغل و درآمدی هم داشته باشید، کافی نیست برای پرداخت یکجا.
۲.۲. تعدیل اقساط: وقتی قسط ها دیگه با شرایط جدید جور در نمیان
«تعدیل اقساط» زمانی مطرح میشه که شما قبلاً یه حکم اعسار و تقسیط داشتید. یعنی دادگاه قبلاً تشخیص داده شما اعسار دارید و بدهی تون رو قسط بندی کرده. حالا، بعد از اون حکم، یه تغییر جدیدی توی شرایط مالی یا اقتصادی شما یا طلبکار پیش اومده که باعث میشه قسط های قبلی دیگه مناسب نباشن.
زمان طرح: فقط بعد از اینکه یه حکم اعسار و تقسیط قطعی صادر شده باشه.
شرایط ثانویه: باید ثابت کنید که وضعیت مالی شما (یا محکوم علیه) از زمان صدور حکم اعسار قبلی تا الان، به طور قابل توجهی تغییر کرده (بهتر یا بدتر شده).
۲.۳. جدول مقایسه ای: اعسار یا تعدیل؟
برای اینکه بهتر این دو تا رو متوجه بشید، این جدول رو ببینید:
| ویژگی | اعسار از پرداخت محکوم به | تعدیل اقساط محکوم به |
|---|---|---|
| هدف اصلی | قسط بندی بدهی یا گرفتن مهلت برای پرداخت، جلوگیری از بازداشت | تغییر (کاهش یا افزایش) مبلغ اقساطی که قبلاً تعیین شده |
| زمان طرح | قبل از قسط بندی بدهی توسط دادگاه | بعد از صدور حکم قطعی اعسار و تقسیط بدهی |
| شرایط اصلی | اثبات عدم توانایی پرداخت یکجای بدهی | اثبات تغییر در وضعیت مالی یا اقتصادی بعد از حکم اعسار قبلی |
| نیاز به لیست اموال | بله، حتماً باید لیست کامل اموال ارائه بشه | خیر، نیازی به ارائه لیست کامل اموال نیست (طبق تبصره ۲ ماده ۱۱) |
پس یادمون باشه، اول اعسار مطرح میشه و بعد از اون اگه شرایط عوض شد، میشه درخواست تعدیل داد. این دو تا دعوا مکمل هم هستند ولی جایگاه خودشون رو دارند.
۳. شرایط طرح دعوای تعدیل اقساط محکوم به (برای خواهان و خوانده)
حالا که فهمیدیم تعدیل اقساط چیه و چه فرقی با اعسار داره، وقتشه بریم سراغ شرایطش. یعنی کی می تونیم اصلاً همچین درخواستی رو به دادگاه بدیم؟
۳.۱. وجود حکم قطعی اعسار و تقسیط قبلی: بدون این، تعدیل معنی نداره!
همون طور که قبلاً گفتیم، اولین و مهم ترین شرط برای اینکه بتونید درخواست تعدیل اقساط رو مطرح کنید اینه که قبلاً یه حکم قطعی اعسار و تقسیط از دادگاه داشته باشید. یعنی دادگاه یک بار وضعیت شما رو بررسی کرده و تشخیص داده که اعسار دارید و بدهی تون رو قسط بندی کرده. اگه همچین حکمی وجود نداشته باشه، اصلاً تعدیل اقساط معنی پیدا نمی کنه. مثل اینه که بخواهید یه چیزی رو دوباره رنگ کنید، در حالی که اصلاً بار اول رنگ نشده!
این حکم ممکنه برای خود شما (اگه بدهکار هستید) صادر شده باشه یا برای طرف مقابلتون (اگه طلبکار هستید). در هر دو صورت، وجود این حکم قبلی، اساس و پایه دعوای تعدیل اقساطه.
۳.۲. گذشت مدت متعارف از صدور حکم تقسیط قبلی: هر روز که نمیشه!
یه شرط مهم دیگه اینه که از زمانی که حکم تقسیط قبلی صادر شده، یه «مدت متعارف» گذشته باشه. این یعنی چی؟ یعنی دادگاه قبول نمی کنه که شما امروز حکم تقسیط بگیرید و فردا درخواست تعدیل بدید! چون فرض بر اینه که دادگاه در زمان صدور حکم قبلی، همه جوانب رو سنجیده و با در نظر گرفتن اوضاع و احوال اون زمان، مبلغ اقساط رو تعیین کرده.
مفهوم مدت متعارف و رویه قضایی: معمولاً توی دادگاه ها، این مدت متعارف رو حداقل یک سال در نظر می گیرن. یعنی اگه کمتر از یک سال از حکم قبلی گذشته باشه، خیلی سخت دادگاه درخواست شما رو قبول می کنه و ممکنه رأی به بطلان دعوای تعدیل بده.
استثنائات: البته همیشه استثنا هم هست. اگه یه تغییر خیلی فاحش و ناگهانی توی وضعیت مالی شما (یا محکوم علیه) ایجاد شده باشه، مثلاً یکهو ورشکست شدید، یا یه بیماری پرهزینه گرفتید، ممکنه دادگاه حتی در مدت کمتر از یک سال هم درخواست تعدیل رو بررسی کنه. اما باید دلیل خیلی محکمی برای این تغییر ناگهانی داشته باشید.
۳.۳. اثبات تغییر در وضعیت مالی یا اقتصادی: باید دلیل بیاری!
اینجا قلب دعوای تعدیل اقساطه. شما باید ثابت کنید که از زمان صدور حکم تقسیط قبلی تا الان، وضعیت مالی یا اقتصادی به طور معنی داری تغییر کرده. صرف ادعا کافی نیست، باید مدارک و دلایل محکمی داشته باشید.
- دلایل قابل قبول برای کاهش اقساط (از طرف بدهکار):
- از دست دادن شغل یا کاهش شدید درآمد (مثلاً قرارداد کارش تموم شده یا حقوقش کم شده).
- بیماری سخت و پرهزینه (برای خودش یا افراد تحت تکفلش).
- افزایش ناگهانی هزینه های معیشت (مثلاً به دلیل تغییر قیمت مسکن یا افزایش تعداد اعضای خانواده).
- ورشکستگی یا تعطیلی کسب و کار.
- دلایل قابل قبول برای افزایش اقساط (از طرف طلبکار):
- بهبود وضعیت مالی محکوم علیه (مثلاً شغل بهتر پیدا کرده، ارثی بهش رسیده، سرمایه گذاری پرسودی داشته).
- افزایش درآمد محکوم علیه (اثبات از طریق فیش حقوقی یا گردش حساب بانکی).
- تورم فزاینده و کاهش ارزش پول (که باعث شده مبلغ قسط ها دیگه عادلانه نباشه).
مهم اینه که این تغییرات واقعاً اتفاق افتاده باشن و شما بتونید اون ها رو با مدرک و دلیل به دادگاه ثابت کنید.
۳.۴. ماهیت دعوا: تعدیل اقساط، غیرمالیه!
دعوای تعدیل اقساط محکوم به، یه دعوای غیرمالی محسوب میشه. این نکته مهمیه و چند تا تبعات داره:
- هزینه دادرسی کمتر: چون غیرمالیه، هزینه دادرسی که باید برای ثبت دادخواست پرداخت کنید، خیلی کمتر از دعاوی مالیه و بر اساس تعرفه دعاوی غیرمالی محاسبه میشه.
- دادگاه صالح: معمولاً دادگاهی که حکم اعسار و تقسیط قبلی رو صادر کرده، صالح به رسیدگی به دعوای تعدیل هم هست.
این غیرمالی بودن دعوا باعث میشه که دغدغه هزینه اولیه برای طرح دعوا کمتر باشه، که خبر خوبیه.
۴. مراحل عملی طرح دعوای تعدیل اقساط محکوم به (گام به گام)
خب، تا اینجا فهمیدیم تعدیل اقساط چیه و کی می تونیم درخواستش رو بدیم. حالا بریم سراغ مراحل عملی کار؛ یعنی چطور باید این دعوا رو شروع کنیم و به دادگاه برسونیم.
۴.۱. تعیین دادگاه صالح: کدوم دادگاه؟
برای اینکه دعوای تعدیل اقساط رو مطرح کنید، باید به دادگاه صالح مراجعه کنید. دادگاه صالح در این مورد، معمولاً همون دادگاهی هست که حکم اصلی یا حکم اعسار و تقسیط قبلی رو صادر کرده. این خیلی مهمه، چون اگه به دادگاه اشتباهی مراجعه کنید، دادخواست شما رد میشه یا به دادگاه درست ارجاع داده میشه که خودش زمان بره.
۴.۲. جمع آوری مستندات و مدارک: بدون مدرک، حرفت خریدار نداره!
اگه یادتون باشه، گفتیم باید ثابت کنید که وضعیت مالی یا اقتصادی تغییر کرده. برای این کار به مدارک نیاز دارید:
- کپی مصدق حکم اعسار و تقسیط قبلی: این مهم ترین مدرکه. باید حتماً کپی برابر اصل شده حکم قبلی رو داشته باشید و به دادخواستتون ضمیمه کنید.
- مدارک اثبات کننده تغییر وضعیت مالی:
- برای کاهش اقساط: اگه بیکار شدید، گواهی بیکاری از بیمه تامین اجتماعی یا اداره کار؛ اگه حقوق تون کم شده، فیش حقوقی جدید؛ اگه بیماری پرهزینه دارید، مدارک پزشکی و فاکتور هزینه ها؛ اگه ورشکست شدید، مدارک مربوط به اون.
- برای افزایش اقساط: اگه محکوم علیه شغل بهتری پیدا کرده، استعلام از اداره کار، گردش حساب بانکی (با دستور دادگاه)، هر مدرکی که نشون بده درآمدش بیشتر شده.
- شهادت شهود: این مورد خیلی مهمه. طبق بند ۶ ماده ۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی، اگه به شهادت شهود استناد می کنید، باید مشخصات کامل شهود (شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شغل، آدرس و شماره ملی) رو در دادخواستتون بنویسید تا دادگاه بتونه اون ها رو احضار و ازشون تحقیق کنه. شهود باید در جریان تغییر وضعیت مالی شما باشن و بتونن در دادگاه شهادت بدن.
- عدم نیاز به ارائه فهرست کامل اموال: این یه نکته طلاییه که خیلی ها نمی دونن! بر خلاف دعوای اعسار اولیه که حتماً باید لیست کامل اموال رو ارائه بدید، توی دعوای تعدیل اقساط (بر اساس تبصره ۲ ماده ۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و نظریات مشورتی قوه قضائیه)، نیازی به ارائه لیست کامل اموال نیست. این باعث میشه فرایند کمی ساده تر بشه.
۴.۳. تنظیم دادخواست تعدیل اقساط: نامه رسمی به دادگاه
بعد از جمع آوری مدارک، باید دادخواستتون رو تنظیم کنید. دادخواست، همون نامه رسمی شما به دادگاهه که توش خواسته و دلایل و مستنداتتون رو می نویسید. اجزا و ارکان اصلی دادخواست شامل:
- خواهان: شما (کسی که درخواست تعدیل رو میده).
- خوانده: طرف مقابل دعوا (طلبکار اگه شما بدهکارید، یا بدهکار اگه شما طلبکارید).
- خواسته: تقاضای کاهش اقساط محکوم به یا تقاضای افزایش اقساط محکوم به.
- دلایل و مستندات: اینجا باید تمام مدارکی که جمع آوری کردید (حکم اعسار قبلی، فیش حقوقی، مدارک پزشکی، مشخصات شهود و…) رو لیست کنید.
- شرح دادخواست: این بخش مهم ترین قسمت دادخواسته. اینجا باید به زبان ساده و منطقی توضیح بدید که از زمان صدور حکم قبلی تا الان چه تغییراتی در وضعیت مالی یا اقتصادی رخ داده و چرا شما معتقدید که میزان اقساط باید تغییر کنه.
- مثلاً اگه بدهکار هستید: دادگاه محترم، با احترام به اطلاع می رساند که اینجانب طبق حکم شماره […] مورخ […] محکوم به پرداخت […] قسطی شده ام. متاسفانه پس از صدور این حکم، به دلیل [مثلاً از دست دادن شغل و بیماری همسرم] وضعیت مالی اینجانب به شدت بدتر شده و قادر به پرداخت اقساط قبلی نمی باشم. لذا تقاضای تعدیل و کاهش اقساط به مبلغ ماهیانه […] را دارم.
- یا اگه طلبکار هستید: دادگاه محترم، محکوم علیه پرونده [شماره پرونده] طی حکم اعسار و تقسیط قبلی، ماهیانه مبلغ […] قسط پرداخت می کند. اما با توجه به [مثلاً بهبود وضعیت شغلی محکوم علیه و افزایش چشمگیر تورم] تقاضای افزایش اقساط به مبلغ ماهیانه […] را دارم.
۴.۴. ثبت دادخواست: از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
بعد از تنظیم دادخواست، باید اون رو به همراه مدارک پیوست، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کنید. این دفاتر، دادخواست شما رو به صورت سیستمی به دادگاه صالح می فرستند. حتماً رسید ثبت دادخواست رو دریافت و تا پایان پرونده نگهداری کنید.
۴.۵. روند رسیدگی در دادگاه: از جلسه تا رأی
بعد از ثبت دادخواست، دادگاه وقت رسیدگی تعیین می کنه و به طرفین ابلاغ میشه. در جلسه دادگاه، شما و طرف مقابلتون فرصت دارید که دلایلتون رو ارائه بدید و از خودتون دفاع کنید. دادگاه ممکنه تحقیقات لازم رو انجام بده، شهود رو احضار کنه یا حتی برای بررسی وضعیت مالی شما استعلام بگیره. در نهایت، با توجه به مدارک و شواهد، دادگاه رأی خودش رو صادر می کنه. اگه رأی به نفع شما باشه، میزان جدید اقساط رو تعیین می کنه.
این روند ممکنه کمی زمان بر باشه، پس صبور باشید و مراحل رو پیگیری کنید.
۵. چالش ها و نکات حقوقی پیشرفته در دعوای تعدیل اقساط (متمایزکننده و جامع تر از رقبا)
دعوای تعدیل اقساط، مثل هر دعوای حقوقی دیگه ای، ظرافت ها و چالش های خاص خودش رو داره. دونستن این نکات می تونه بهتون کمک کنه که با دید بازتری وارد این مسیر بشید و از حقوق خودتون بهتر دفاع کنید. اینجا می خوایم به چند تا از این نکات مهم و گاهی پیشرفته تر اشاره کنیم که شاید کمتر جایی بهشون اشاره شده باشه.
۵.۱. اثر قهقرایی حکم تعدیل اقساط: آیا شامل اقساط گذشته می شود؟
یه سوال خیلی مهم اینه که اگه دادگاه حکم به تعدیل اقساط بده، این حکم فقط برای اقساط آینده هست یا شامل اقساطی که قبلاً باید پرداخت می شده و نشده هم میشه؟
قاعده کلی: معمولاً حکم تعدیل اقساط، به گذشته تسری پیدا نمی کنه. یعنی اقساطی که شما قبلاً پرداخت کردید یا زمان پرداختشون گذشته و شما پرداخت نکردید، مشمول حکم جدید نمیشن و تکلیفشون همون حکم قبلیه. دلیلش هم اینه که دادگاه فقط میتونه برای وضعیت فعلی و آینده تصمیم بگیره، نه چیزی که در گذشته اتفاق افتاده و تمام شده.
استثناء (اقساط معوق پرداخت نشده): اما یه استثنای مهم وجود داره! اگه شما اقساطی رو قبلاً پرداخت نکردید و این اقساط «معوق» شده باشن، دادگاه ممکنه در رأی خودش صریحاً برای این اقساط معوق هم تعیین تکلیف کنه. یعنی بگه حتی اقساط عقب افتاده هم با مبلغ جدید محاسبه بشن. این موضوع توسط نظریه مشورتی شماره ۶۱۲/۱۴۰۰/۷ مورخ ۱۴۰۰/۰۶/۲۷ اداره حقوقی قوه قضائیه هم تأیید شده. پس اگه اقساط عقب افتاده دارید و درخواست تعدیل میدید، حواستون باشه که از دادگاه بخواید برای اون ها هم تصمیم گیری کنه.
۵.۲. قابلیت تعدیل پیش قسط محکوم به: پیش قسط هم تغییر می کنه؟
خیلی وقت ها دادگاه علاوه بر اقساط ماهیانه، یه پیش قسط هم برای بدهکار تعیین می کنه. حالا اگه بعداً درخواست تعدیل اقساط بدیم، آیا اون پیش قسط هم قابل تغییره؟
رویه های قضایی متفاوت: در مورد پیش قسط، رویه های قضایی کمی متفاوته و اتفاق نظر کاملی وجود نداره. اما رویه غالب و نظر مشورتی قوه قضائیه اینه که تعدیل پیش قسط معمولاً امکان پذیر نیست و دعوا قابلیت استماع نداره. دلیلش هم اینه که پیش قسط بخشی از بدهیه که دادگاه اعسار اون رو نپذیرفته و به صورت قسطی هم تعیین نشده که حالا بشه تعدیلش کرد.
توضیح نظریه مشورتی شماره ۱۸۴۳/۹۸/۷ مورخ ۱۳۹۸/۱۲/۲۵: این نظریه مشورتی صراحتاً اعلام کرده که طرح دعوای تعدیل اقساط راجع به مبلغ پیش پرداخت قابلیت استماع نداره. چون درباره این قسمت از بدهی، حکم تقسیطی صادر نشده بوده که حالا بخوایم تعدیلش کنیم. پس اگه شما پیش قسطی رو نتونستید پرداخت کنید، راهکارش این نیست که درخواست تعدیل بدید.
راهکار جایگزین: اگه واقعاً در پرداخت پیش قسط هم مشکل پیدا کردید، بهتره دوباره دعوای اعسار جدید مطرح کنید و ثابت کنید که الان حتی اون پیش قسط رو هم نمی تونید بدید. این راهکار، شانس بیشتری برای موفقیت داره تا درخواست تعدیل پیش قسط.
۵.۳. تعداد دفعات طرح دعوای تعدیل اقساط: چند بار میشه درخواست داد؟
آیا میشه هر وقت که خواستیم، دوباره درخواست تعدیل اقساط بدیم؟ آیا این دعوا مشمول «اعتبار امر مختومه» میشه (یعنی وقتی یک بار بررسی و رد شد، دیگه نمیشه دوباره مطرحش کرد)؟
عدم شمول اعتبار امر مختومه: خبر خوب اینه که دعوای تعدیل اقساط، مشمول اعتبار امر مختومه نمیشه. یعنی اگه یک بار درخواستتون رد شد، باز هم می تونید درخواست بدید. اما!
نیاز به اثبات تغییر جدید: هر بار که درخواست تعدیل میدید، باید تغییرات جدیدی رو نسبت به وضعیت قبلی ثابت کنید. یعنی نمی تونید با همون دلایل قبلی که یک بار رد شده، دوباره بیایید و درخواست بدید. دادگاه دنبال دلایل و مدارک جدیدی می گرده که نشون بده وضعیت شما از آخرین باری که تصمیم گیری شده، واقعاً تغییر کرده. اگه دلیل جدیدی نداشته باشید، ریسک بطلان دعوا خیلی بالاست.
۵.۴. تعدیل اقساط در صورت صدور گزارش اصلاحی (به ویژه در مهریه): توافق هم قابل تغییره؟
گاهی اوقات طرفین دعوا توی دادگاه با هم توافق می کنن و دادگاه هم بر اساس اون توافق، «گزارش اصلاحی» صادر می کنه. مثلاً توی پرونده مهریه، زن و شوهر توافق می کنن که مهریه به صورت قسطی پرداخت بشه و دادگاه هم اون رو ثبت می کنه. حالا سوال اینجاست که آیا بعد از این توافق و گزارش اصلاحی، باز هم میشه درخواست تعدیل اقساط رو مطرح کرد؟
- تعدیل گزارش اصلاحی در دعوای اعسار: اگه گزارش اصلاحی در ضمن دعوای اعسار صادر شده باشه (یعنی قبلاً دعوای اعسار مطرح شده و بعد طرفین توافق کردن)، غالباً امکان تعدیل اقساط وجود داره. نظریه مشورتی شماره ۴۸۲/۹۸/۷ مورخ ۱۳۹۸/۰۴/۳۱ اداره حقوقی قوه قضائیه هم این رو تأیید می کنه. دلیلش اینه که توافق در اینجا بر اساس وضعیت مالی محکوم علیه در اون زمان بوده و اگه وضعش تغییر کنه، میشه دوباره درخواست تعدیل داد.
- تعدیل گزارش اصلاحی در دعوای اصلی (بدون اعسار): اما اگه گزارش اصلاحی در دعوای اصلی (مثلاً مطالبه مهریه) و بدون طرح دعوای اعسار صادر شده باشه و صرفاً توافقی برای پرداخت اقساطی انجام شده باشه (مثلاً زوجه برای طلاق توافق کرده)، در این حالت معمولاً امکان افزایش اقساط توسط زوجه وجود نداره. البته محکوم علیه (زوج) ممکنه بتونه برای کاهش اقساط درخواست بده. این مورد کمی ظریف تره و نیاز به بررسی دقیق داره.
۵.۵. تعدیل اقساط محکوم به و خسارت تأخیر تأدیه: سود دیرکرد چی میشه؟
اگه قسط ها تعدیل بشن، آیا این به این معنیه که دیگه خسارت تأخیر تأدیه (سود دیرکرد) محاسبه نمیشه؟
خیر، تعدیل اقساط به معنی نادیده گرفتن خسارت تأخیر تأدیه نیست. خسارت تأخیر تأدیه بر اساس شاخص بانک مرکزی همچنان محاسبه و به اصل بدهی اضافه میشه. پس فکر نکنید با تعدیل اقساط، از پرداخت سود دیرکرد خلاص میشید. این دو تا از هم جدا هستند.
۵.۶. توقف یا عدم توقف اجرای حکم با طرح دعوای تعدیل اقساط: حکم قبلی متوقف میشه؟
اگه درخواست تعدیل اقساط بدیم، آیا این کار باعث میشه اجرای حکم اصلی (که قسط بندی شده) متوقف بشه؟
خیر، با طرح دعوای تعدیل اقساط، اجرای حکم اصلی متوقف نمیشه. شما همچنان موظفید اقساط قبلی رو پرداخت کنید تا زمانی که حکم جدیدی برای تعدیل اقساط صادر و قطعی بشه. پس حواستون باشه که اگه اقساط قبلی رو پرداخت نکنید، ممکنه با مشکلاتی مثل بازداشت شدن روبرو بشید.
۵.۷. امکان تقسیط شناور بر اساس قیمت روز (مثل سکه): قسط نوسانی میشه؟
با توجه به نوسانات شدید قیمت ارز و سکه، گاهی این سوال پیش میاد که آیا دادگاه می تونه اقساط رو به صورت «شناور» و بر اساس قیمت روز (مثلاً قیمت روز سکه) تعیین کنه؟
خیر، این روش قانونی نیست. طبق قانون و نظریه مشورتی شماره ۸۵۸/۹۸/۷ مورخ ۱۳۹۸/۰۹/۱۳ اداره حقوقی قوه قضائیه، دادگاه حتماً باید میزان اقساط رو به صورت مبلغی مقطوع و مشخص تعیین کنه. یعنی نمی تونه بگه هر ماه به قیمت روز سکه فلان مقدار پرداخت شود. همین که اقساط به صورت مبلغ ثابت تعیین میشن، دلیلی میشه برای اینکه در صورت تغییر شدید قیمت ها، امکان تعدیل اقساط وجود داشته باشه. پس تقسیط شناور نداریم و دادگاه نمیتونه این اختیار رو به اجرای احکام بده.
همون طور که می بینید، تعدیل اقساط فقط یه دعوای ساده نیست و ریزه کاری های زیادی داره. برای همین، بهتره همیشه با یه متخصص مشورت کنید.
۶. نمونه دادخواست تعدیل اقساط محکوم به (یک راهنمای عملی برای نگارش)
تنظیم یک دادخواست درست و حسابی، نصف راه رو براتون هموار می کنه. درسته که دفاتر خدمات الکترونیک قضایی فرم های آماده ای دارن، ولی اینکه شما چطور اون فرم رو پر کنید و چطور شرح دعواتون رو بنویسید، خیلی مهمه. اینجا یه چارچوب کلی و نکات مهم برای تنظیم دادخواست تعدیل اقساط رو بهتون میگم:
اجزا و ارکان دادخواست:
- خواهان:
- نام و نام خانوادگی
- نام پدر
- شماره ملی
- آدرس کامل و دقیق (کد پستی)
- خوانده:
- نام و نام خانوادگی
- نام پدر
- شماره ملی (در صورت اطلاع)
- آدرس کامل و دقیق (کد پستی)
- وکیل/نماینده قانونی (در صورت وجود):
- مشخصات وکیل
- خواسته:
- «تقاضای تعدیل (کاهش/افزایش) میزان اقساط محکوم به به استناد تبصره ۲ ماده ۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی»
- مبلغ تقاضایی (اگر مثلاً قبلاً ماهی ۱ میلیون بوده و الان می خواهید ۵۰۰ هزار تومان بشه، باید بنویسید)
- دلایل و مستندات:
- کپی مصدق (برابر اصل) دادنامه (حکم) اعسار و تقسیط قبلی (با ذکر شماره پرونده و تاریخ قطعی شدن)
- کپی مصدق کارت ملی خواهان
- مدارک اثبات کننده تغییر وضعیت مالی (مثل: گواهی بیکاری، فیش حقوقی جدید، مدارک پزشکی، اسناد مربوط به ورشکستگی، قرارداد کار جدید محکوم علیه، فاکتورهای هزینه های غیرمترقبه)
- شهادتنامه شهود (در صورت استناد به شهادت، باید مشخصات کامل شهود شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شغل، آدرس و شماره ملی رو در همین بخش یا در بخش شرح دادخواست ذکر کنید تا دادگاه بتونه اون ها رو احضار کنه).
- (و هر مدرک دیگری که برای اثبات ادعایتان لازم می دانید.)
- شرح دادخواست: (این بخش، مهم ترین و سرنوشت سازترین قسمته!)
در این قسمت باید به طور واضح و مستدل توضیح بدید که چه اتفاقی افتاده که شما خواهان تعدیل اقساط هستید. نکات زیر رو رعایت کنید:
- شروع با ارجاع به حکم قبلی: «با احترام، به استحضار عالی می رساند که اینجانب/خوانده محترم، به موجب دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه عمومی/خانواده [نام شهر]، در پرونده کلاسه [شماره کلاسه]، محکوم به پرداخت [مبلغ/تعداد سکه] محکوم به شده و پرداخت آن به صورت اقساط ماهانه مبلغ [مبلغ قسط قبلی] ریال/سکه [یا هر واحد دیگری] مورد حکم قرار گرفته است.»
- بیان دقیق تغییرات: «لیکن پس از گذشت [مدت زمان مثلاً یک سال و سه ماه] از تاریخ صدور و قطعیت حکم فوق الذکر، وضعیت مالی و معیشتی اینجانب/محکوم علیه محترم دستخوش تغییرات بنیادین و اساسی گردیده است که دیگر قادر به ایفای تعهدات مالی خود بر اساس اقساط تعیین شده قبلی نمی باشم/ایفای تعهدات با اقساط قبلی با توجه به وضعیت جدید مالی محکوم علیه و تورم موجود، عادلانه نیست.»
- توضیح جزئیات تغییرات:
- برای کاهش اقساط: «اینجانب در تاریخ [تاریخ] شغل [نام شغل قبلی] خود را به دلیل [دلیل، مثلاً تعدیل نیرو/ورشکستگی کارفرما] از دست داده و از تاریخ [تاریخ] بیکار شده ام/درآمد ماهانه اینجانب از مبلغ [مبلغ قبلی] به [مبلغ جدید] کاهش یافته است. همچنین، متاسفانه در تاریخ [تاریخ] دچار بیماری [نام بیماری] شده و متحمل هزینه های درمانی سنگین به مبلغ [مبلغ] گردیده ام که مدارک آن پیوست می باشد. [در صورت وجود شهود: شهود اینجانب آقایان/خانم ها […] و […] نیز بر این تغییر وضعیت شهادت خواهند داد.]»
- برای افزایش اقساط: «محکوم علیه محترم طی این مدت، موفق به تغییر شغل خود به [نام شغل جدید] با درآمدی به مراتب بالاتر از گذشته گردیده است. همچنین، نرخ تورم بر اساس اعلام مراجع رسمی کشور در این مدت افزایش چشمگیری داشته و ارزش واقعی اقساط قبلی به شدت کاهش یافته است. [در صورت وجود شهود: شهود اینجانب آقایان/خانم ها […] و […] نیز بر بهبود وضعیت مالی محکوم علیه شهادت خواهند داد.]»
- نتیجه گیری و درخواست نهایی: «لذا با عنایت به مراتب فوق و مستنداً به تبصره ۲ ماده ۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و با تقدیم این دادخواست، از محضر دادگاه محترم استدعای رسیدگی و صدور حکم شایسته مبنی بر تعدیل (کاهش/افزایش) میزان اقساط محکوم به و تعیین آن به مبلغ ماهیانه [مبلغ جدید پیشنهادی شما] ریال/سکه را دارم.»
یادتون باشه که باید خیلی شفاف و با ذکر جزئیات، تغییرات رو برای دادگاه توضیح بدید. هرچه توضیحات شما منطقی تر و مستدل تر باشه و مدارک قوی تری ارائه بدید، شانس موفقیتتون بیشتره.
۷. نقش وکیل متخصص در دعوای تعدیل اقساط
همون طور که تا اینجا دیدیم، دعوای تعدیل اقساط با وجود اینکه در نگاه اول شاید ساده به نظر بیاد، اما پر از ریزه کاری های حقوقیه. از جمع آوری مدارک و تنظیم دادخواست گرفته تا حضور در دادگاه و دفاع از موکل، هر مرحله نیاز به دانش و تجربه داره.
- پیچیدگی ها و ظرایف حقوقی پرونده: تشخیص اینکه آیا واقعاً شرایط برای تعدیل اقساط فراهم هست یا نه، اینکه چه دلایلی رو باید ارائه بدید، و چطور اون ها رو به دادگاه ثابت کنید، کار ساده ای نیست. یه وکیل متخصص می دونه کدوم ماده قانونی، کدوم نظریه مشورتی یا کدوم رویه قضایی به نفع شماست و چطور باید ازش استفاده کنه.
- اهمیت تسلط بر نظریات مشورتی، آرای وحدت رویه و رویه قضایی دادگاه ها: دادگاه ها در مورد بعضی از جنبه های تعدیل اقساط (مثل تعدیل پیش قسط یا اثر قهقرایی حکم) رویه های متفاوتی دارن. یه وکیل باتجربه، با این رویه ها آشناست و می دونه چطور بهترین راه رو انتخاب کنه. نظریات مشورتی قوه قضائیه هم نقش خیلی مهمی در تبیین ابهامات قانونی دارن و وکیل می تونه به درستی به اون ها استناد کنه.
- کمک در جمع آوری مستندات قوی و تنظیم صحیح دادخواست: وکیل می تونه بهتون بگه دقیقاً چه مدارکی رو باید جمع آوری کنید و چطور اون ها رو به بهترین شکل ممکن در دادخواستتون ارائه بدید. همچنین می تونه شرح دادخواست رو به قدری قوی و مستدل بنویسه که دادگاه به راحتی متقاعد بشه.
- حضور مؤثر در جلسات دادرسی و دفاع از موکل: وکیل می تونه به جای شما در جلسات دادگاه حضور پیدا کنه، از حقوق شما دفاع کنه، به سوالات قاضی پاسخ بده و استدلال های حقوقی لازم رو مطرح کنه. این کار باعث میشه که شما با آرامش خاطر بیشتری مراحل پرونده رو طی کنید و شانس موفقیتتون هم بیشتر بشه.
خلاصه اینکه، اگه توی چنین موقعیتی قرار گرفتید، قبل از هر اقدامی، حتماً با یه وکیل متخصص مشورت کنید. این کار می تونه شما رو از اشتباهات پرهزینه نجات بده و بهتون کمک کنه که به نتیجه دلخواهتون برسید.
سوالات متداول
۱. آیا می توانم بدون وکیل، دعوای تعدیل اقساط را مطرح کنم؟
پاسخ: بله، از نظر قانونی هیچ منعی برای این کار ندارید و می توانید شخصاً دادخواست تعدیل اقساط را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کنید و در دادگاه حاضر شوید. اما با توجه به پیچیدگی های حقوقی، نیاز به جمع آوری مستندات قوی، آشنایی با رویه های قضایی و توانایی دفاع از خود در دادگاه، توصیه می شود که حتماً از مشاوره و کمک یک وکیل متخصص بهره مند شوید تا شانس موفقیت خود را افزایش دهید.
۲. آیا لیست اموال و استشهادیه برای تعدیل اقساط ضروری است؟
پاسخ: برای دعوای تعدیل اقساط، برخلاف دعوای اعسار اولیه، نیازی به ارائه فهرست کامل اموال و دارایی ها نیست. اما در مورد شهادت شهود، بله، شهادتنامه یا معرفی شهود در دادخواست می تواند بسیار کمک کننده باشد. شما باید مشخصات کامل شهود را در دادخواست خود قید کنید تا دادگاه بتواند از آنها تحقیق کند. شهود باید از تغییر وضعیت مالی شما (یا محکوم علیه) اطلاع داشته باشند و بتوانند در دادگاه شهادت دهند.
۳. آیا با طرح دعوای تعدیل، محکوم له می تواند من را بازداشت کند؟
پاسخ: خیر، طرح دعوای تعدیل اقساط محکوم به به خودی خود باعث بازداشت شما نمی شود و اجرای حکم اصلی را متوقف نمی کند. شما همچنان موظف به پرداخت اقساط قبلی هستید تا زمانی که حکم تعدیل صادر و قطعی شود. اگر در این مدت اقساط قبلی را پرداخت نکنید، محکوم له می تواند با استناد به ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، درخواست بازداشت شما را تا زمان پرداخت اقساط معوق یا جلب رضایتش، داشته باشد. پس حتماً اقساط قبلی را پرداخت کنید تا مشکلی پیش نیاید.
۴. در صورت رد درخواست تعدیل، تکلیف اقساط معوق چیست؟
پاسخ: اگر درخواست تعدیل اقساط شما توسط دادگاه رد شود، به این معنی است که وضعیت مالی شما به اندازه ای که ادعا کرده اید تغییر نکرده و حکم تقسیط قبلی به قوت خود باقی است. در این صورت، شما موظف هستید تمام اقساط معوق (پرداخت نشده) را به همراه اقساط آتی، بر اساس همان مبلغ قبلی و در اسرع وقت پرداخت کنید. عدم پرداخت ممکن است منجر به اعمال ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و بازداشت شما شود. مگر اینکه دادگاه در حکم تعدیل رد شده، برای اقساط معوق تعیین تکلیف دیگری کرده باشد.
۵. دادگاه بر چه مبنایی میزان جدید اقساط را تعیین می کند؟
پاسخ: دادگاه با بررسی دقیق وضعیت مالی و معیشتی خواهان (کسی که درخواست تعدیل داده)، میزان درآمد و هزینه های او، تعداد افراد تحت تکفل، شغل، و نیز نرخ تورم و وضعیت اقتصادی جامعه بر اساس اعلام مراجع رسمی، تصمیم گیری می کند. همچنین، دادگاه به سقف قانونی توقیف درآمد (یک سوم برای افراد مجرد و یک چهارم برای افراد متأهل) نیز توجه می کند تا میزان اقساط تعیین شده، فشار مالی غیرقابل تحملی به بدهکار وارد نکند. تشخیص نهایی و تعیین مبلغ جدید اقساط، به نظر قاضی و مستندات ارائه شده بستگی دارد.
نتیجه گیری
همون طور که با هم بررسی کردیم، تعدیل اقساط محکوم به، یه موضوع حقوقی مهم و کاربردیه که می تونه هم برای بدهکار و هم برای طلبکار، در شرایطی که اوضاع مالی یا اقتصادی تغییر می کنه، راهگشا باشه. از تعریف ساده ش که همون تغییر دادن مبلغ قسط هاست، تا مبانی قانونی ش در تبصره ۲ ماده ۱۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و تفاوت های اساسی ش با اعسار، همه رو با جزئیات توضیح دادیم. یادمون باشه که بدون وجود یه حکم اعسار و تقسیط قبلی، حرف از تعدیل بی معنیه و برای هر بار درخواست تعدیل، باید دلیل جدیدی برای تغییر اوضاع داشته باشیم.
دیدیم که چالش هایی مثل اثر قهقرایی حکم روی اقساط گذشته، یا قابلیت تعدیل پیش قسط، نکات حساسی هستند که باید بهشون دقت کرد. خصوصاً موضوع عدم امکان تقسیط شناور بر اساس قیمت روز و لزوم تعیین مبلغ مقطوع، از ظرافت های مهم این دعواست. در نهایت، نکته اساسی اینه که برای موفقیت در این مسیر پر پیچ و خم حقوقی، مشاوره با یه وکیل متخصص نه تنها کمک کننده، بلکه گاهی اوقات حیاتیه. وکیل می تونه بهترین راهنمایی رو برای جمع آوری مدارک، تنظیم دادخواست و دفاع از حقوق شما در دادگاه داشته باشه.
پس اگه توی این موقعیت قرار گرفتید، بدونید که ابزارهای قانونی برای حفظ عدالت وجود داره. فقط کافیه با آگاهی و کمک متخصصین، قدم درست رو بردارید.
